________________
उत्तगध्ययनसूत्रे पूर्व-कर्म चास्ति' इत्युक्तम् , तेन-कर्मणां कर्ता नास्तीत्यस्य विधातो भवति। यथा वा-अयं बालको बन्ध्यामसूतः, इत्यादि ॥ ११ ॥ अयुक्तम्-बुद्धया चिन्त्यमानम्-अनुपपत्तिक्षमम् । यथा
" तेषां कटतटभ्रष्टै,-गजानां मदबिन्दुभिः।
प्रावर्तत नदी घोरा, हस्त्यश्वरथवाहिनी ॥१॥ यथा वा-श्रावकस्य मुनिदर्शनहर्षाश्रुभिरुपाश्रयः संभृतः ॥ १२ ॥
क्रमभिन्नं-यत्र क्रमो नाराध्यते। यथा-'श्रोत्रचक्षुर्घाणरसनस्पर्शनानां विषयाः विरोधी है कारण कि जब कर्म है तो कोई न कोई इनका कर्ता भी हैं-फिर यह कहना कि इनका कोई कर्ता नहीं है यह व्याहत दोष है । इसी तरह " अयंवालकोवन्ध्याप्रसूतः” अर्थात् यह बालक बन्ध्यापुत्र है यह भी समझना चाहिये ॥ ११ ॥ जो युक्ति सह नहीं होता है वहां अयुक्त दोष आता है जैसे-हाथियों का वर्णन करते समय ऐसा कहा जाय कि उनके हाथियो के गण्डस्थल से च्युत मदजल का इतना अधिक प्रवाह वहा कि वहां एक घोर नदी हो गई जिसमें हाथी, अश्व एवं रथ सब के सब वह गये । यह बुद्धिकल्पित चीज युक्ति सह नहीं है। इस लिये ये अयुक्त नामका दोष है। इसी तरह यह कथन भी “कि मुनियों के दर्शन से श्रावकों की आंखों से इतने आनंदाश्रु निकले कि उपाश्रय भर गया" ॥ १२॥ जहां क्रम वर्णन पर ध्यान नहीं रखा जाता है वहां क्रमभिन्न नामका दोष है-जैसे-श्रोत्रचक्षुर्घाणरसनस्पर्शनानां विषयाः रूपगंधशब्दस्पर्शरसाः, ऐसा कोई सूत्र बनावें तो उसमें क्रमभिन्न नाम પૂર્વાપરમાં વિરોધી છે કારણ કે, જ્યારે કર્મ છે તે કોઈને કોઈ તેને કર્તા પણ હેવો જોઈએ. પછી એ કહેવું કે એને કઈ કર્તા નથી એ “વ્યાહત” દેષ છે. આ शत" अयं बालको वन्ध्याप्रसूतः " अर्थात् “म मा q-ध्या पुत्र छ” सम કહેવું તે પણ સમજવું જોઈએ. (૧૧) જે યુક્તિ પુર:સર નથી ત્યાં અયુક્ત દેષ આવે છે. જેમ હાથીનું વર્ણન કરતી વખતે એમ કહેવામાં આવે કે તે હાથીના ગંડસ્થલથી ચુત મદજળને એટલે વધુ પ્રવાહ નિકળ્યો કે, ત્યાં એક ઘોર નદી થઈ ગઈ જેમાં હાથી, અશ્વ અને રથ આ બધાં તણાઈ ગયાં, આ બુદ્ધિ કલિપત ચિજ યુક્તિ સહ નથી. આ માટે અયુક્ત નામનો દેષ છે. એવી રીતે
મુનિયાના દર્શનથી શ્રાવકની આંખમાંથી એટલાં આંસુ વહ્યા કે તેનાથી ઉપાશ્રય ભરાઈ ગયે. આ કથન પણ અયુકત દોષવાળું છે (૧૨) જ્યાં કમવર્ણન ઉપર ધ્યાન नथी २मात त्या भलिन्न नामना होष छ-रभ श्रोत्रचक्षुर्घाणरसनस्पर्शनानां विषयाः-रूप-गंध-शब्द-स्पर्श-रसाः मेg सूत्र मना तो मेमा भ
ઉત્તરાધ્યયન સૂત્ર : ૧
