________________
मुनिहर्षिणी टीका अ. ६ उपासकप्रतिमाः
इयं प्रतिमा-उपासकप्रतिमाऽपि कथ्यते । तत्रोपासकपतिमापदार्थः कः ? इति जिज्ञासा चेद्, ऊच्यते-उपासते सेवन्ते साधूनित्युपासकाः= श्रावकाः, यद्वा साधूनाम् उप-समीपे आसते धर्मकथाश्रवणार्थमिति-उपासकास्तेषां प्रतिमा अभिग्रहविशेषः प्रतिज्ञेति यावत् ।
उपासकाश्चतुर्विधाः-द्रव्य-तदर्थ-मोह-भावभेदात् । तत्र
(१) द्रव्योपासकः-लब्धोपासकयोग्यताकशरीरः, उपासकभावबद्धायुष्कः, उपासकभावसम्मुखागतनामगोत्रादिकर्मश्च ।
(२) तदर्थोपासकः-कमपि पदार्थमभीप्सुः । तत्र पदार्थेच्छा च सचित्ताऽचित्तमिश्रपदार्थविषयकभेदात् त्रिविधा, सचित्तेच्छा द्विपदचतुष्पदभेदाद् द्विधा,
___ यह प्रतिमा उपासकपतिमा भी कही जाती है। उपासकप्रतिमा का क्या अर्थ है ? सो बताते हैं:-जो साधुओं की सेवा करते हैं उनको उपासक-श्रावक कहते हैं । अथवा साधुओं के समीप में धर्मकथा सुनने के लिए जो बेठते हैं वे उपासक कहे जाते हैं। उन की प्रतिमा-प्रतिज्ञा अभिग्रहविशेष वह उपासकपतिमा नाम से प्रसिद्ध है।
__ (१) द्रव्य, (२) तदर्थ, (३) मोह और (४) भाव के भेद से उपासक चार प्रकार के होते हैं।
(१) द्रव्योपासक-जिसका शरीर उपासक होने के योग्य है । जिसने उपासकभाव से आयुष्कर्म का बन्ध किया हो और जिस के नामगोत्रादि कर्म उपासकभाव के सम्मुख आगये हो ।
(२) तदर्थोपासकः- जो कोइ भी पदार्थ के मिलने की इच्छा रखता हो। वह पदार्थच्छा सचित्त अचित्त और मिश्र पदार्थों के भेद
આ પ્રતિમાને ઉપાસકપ્રતિમા પણ કહેવાય છે. ઉપાસકપ્રતિમાને શું અર્થ છે? તે બતાવે છે જે સાધુઓની સેવા કરે છે તેમને ઉપાસક=શ્રાવક કહે છે, અથવા સાધુઓની સમીપમાં ધર્મકથા સાંભળવા માટે બેસે છે તેમને ઉપવાસ કહેવાય છે. તેમની પ્રતિમા–પ્રતિજ્ઞા અભિગ્રહવિશેષ તે ઉપાસકપ્રતિમાના નામથી પ્રસિદ્ધ છે.
૧ દ્રવ્ય ૨ તદર્થ ૩ મેહ તથા ૪ ભાવના ભેદથી ઉપાસક ચાર પ્રકારના થાય છે
(१) द्रव्योपासक- शरीर पास थवाने योग्य हाय रेशे पास ભાવથી આયુષ્કર્મને બંધ કર્યો હોય અને જેનાં નામત્રાદી કર્મ ઉપાસક ભાવના સન્મુખ આવી ગયાં હોય.
(२) तदर्थोपासक-२४५५५ पहा मेजवानी ४२छसमता य. ते પદાર્થની ઇચ્છા સચિત્ત-અચિત્ત તથા મિશ્ર પદાર્થોના ભેદથી ત્રણ પ્રકારની હોય છે.
શ્રી દશાશ્રુત સ્કન્ધ સૂત્ર
