________________
सुनिहर्षिणी टीका अ. ४ गणिसम्पद्ववर्णनम्
९३
शीतमृदुस्निग्धत्वादिनाऽनुभूताः, कालान्तरे पुनस्तदुपस्थितौ 'अयं चन्दनादिस्पर्श : शीतमृदु स्निग्धत्वादितः' इति शीतस्वादिना हेतुना प्रमितो योऽर्थश्चन्दनादिस्पर्शरूपः स निश्रितोऽभिधीयते, तद्भिन्नोऽनिश्रितः, अर्थात्तादृशानुमानेन हेतुना तदा तं विषयं तज्ज्ञानं न परिच्छिनत्ति तदाऽनिश्रितमहेतुकमर्थमवगृह्णातीति व्यवहियते । ६ असंदिग्धमवगृहणाति - असंदिग्धं = सकल संशयादिदोषरहितं यथा- 'चन्दनादिस्पर्शमवगृहणज्ञानं 'चन्दनस्यैव, चीनांशुकस्यैव, नवनीतस्यैवाऽयं स्पर्शः ' इत्येवंरूपं यदा प्रवर्तते तदाऽसंदिग्धमवगृह्णातीत्युच्यते । एवम् पूर्वोक्तक्षिमादिप्रकारेण - ईहामतिसम्पदपि २, अवायमतिसम्पदपि ३ विज्ञेया ।
66
यथार्थरूप से जाना हुआ । पूर्वकाल में शीत मृदु स्निग्धत्वरूप हेतु से चन्दन आदि स्पर्श का अनुभव किया हो, और कालान्तर में उसकी उपस्थिति हो तब यह चन्दन आदि का स्पर्श है, क्यों कि यह शीतल है, कोमल है, चिकना है, " इत्यादि । इस प्रकार शीतत्वादि हेतु से अनुमित किया हुआ जो चन्दन आदिका स्पर्शरूपी अर्थ ही निश्रित कहा जाता है । उससे भिन्न अनिश्रित कहा जाता है । अर्थात् ऐसे अनुमान से हेतु से जब उस विषय का उस ज्ञान का परिच्छेद नहीं करता है तब 'अनिश्रित - अहेतुक अर्थ का अवग्रह करता है' ऐसा व्यवहार होता है ।
६ असन्दिग्धमवगृह्णाति - असन्दिग्ध का अर्थ होता है सम्पूर्ण संशय आदि दोषों से रहित । जैसे कि-चन्दन आदिका स्पर्श करता हुआ ' यह चन्दन का ही स्पर्श है, रेशमी वस्त्र का ही स्पर्श है, यह स्पर्श मक्खनका ही है ' इस रीति से जब ज्ञान होता है तब રૂપથી જાણેલું. પૂર્વકાલમાં શીત-મૃદુ-સ્નિગ્ધત્વરૂપ હેતુથી ચન્તન આદિ સ્પર્શના અનુભવ કર્યાં હાય અને કાલાન્તરમાં જ્યારે તે મળી આવે ત્યારે આ ચન્દન આદિને સ્પર્શી છે કેમકે આ શીતલ છે, કામળ છે, ચિકણુ છે” ઇત્યાદિ. આ પ્રકારે શીતત્વ આદિ હેતુથી અનુમિત કરેલા જે ચન્દન આદિના સ્પર્શે તે રૂપ અજ નિશ્રિત કહેવાય છે, તેથી ઉલટુ અનિશ્રિત કહેવાય છે, અર્થાત એવા અનુમાનથી હેતુથી જ્યારે તે વિષયનું તે જ્ઞાનનું પરિચ્છેદ ન થાય (જુદું ન થાય) ત્યારે અનિશ્રિત–અહેતુક અર્થોના અવગ્રહ થાય છે. ' એવા વ્યવહાર થાય છે.
(६) असंदिग्धमवगृह्णाति असहिग्धने। अर्थ थाय દેષાથી રહિત, જેમકે- ચંદન આદિના સ્પર્શ કરતાં ‘આ રેશમી વસ્રને જ સ્પર્શે છે. આ સ્પર્શ માખણના જ છે.'
શ્રી દશાશ્રુત સ્કન્ધ સૂત્ર
સંપૂર્ણ સંશય આદિ ચંદનના જ સ્પર્શે છે. એ રીતે જ્યારે જ્ઞાન
