________________
प्रकाशिका टीका-सप्तमवक्षस्कारः सू० २ सूर्यमण्डलनिरूपणम् पण्णवी स्वरमंडला पण्णत्ता' अत्र खलु अत्रान्तरे पंचषष्ठिः सूर्यमण्डलानि प्रज्ञप्तानि कथितानीति । 'लवणे णं भंते समुद्दे' लवणे-खलु भदन्त समुद्रे 'केवइयं ओगाहित्ता' कियक्षेत्रमवगाह्य 'केवइया-सूर्यमंडला पण्णत्ता' कियन्ति सूर्यमण्डलानि प्रज्ञप्तानि कयितानीति प्रश्ना, भगवानाह-'गोयमे त्यादि गोयमा' हे गौतम ! 'लवणे समुद्दे तिणितीसे जोयणसए ओगाहित्ता' त्रीणि त्रिंशत् योजनशतानि त्रिंशदधिकानि त्रीणि योजनशतानि अष्टचत्वारिशशदेकषष्ठि भागानवगाह्य 'एत्थ णं एगृणवी से सूरमंडलसए पण्णत्ते' अत्र खलु अत्रान्तरे एकोनविशदधिकं सूर्यमण्डलशतं प्रज्ञप्तं कथितम् अत्रहि पंचषष्ठया सूर्यमण्डलैरेकोनशीत्यधिक योजनानां शतं नवचैकषष्ठिभागाः यो जनस्य पूर्यते जम्बूद्वीपे तु अवगाहक्षेत्रं चाशीत्यधिक योजनशतम् तेन अवशिष्टाः पञ्चाशद्भागाः षट्षष्टितमस्य सूर्यमण्डलस्य भवन्तीति ज्ञातव्याः। अत्र पञ्चषष्ठि सूर्यमण्डलानां विषयविभागव्यस्थामयं खलु प्राचीनाचार्याणां संप्रदायः तथाहि मेरुपर्वतस्य दक्षिणस्यां दिशि निषधमर्द्धनि त्रिषष्ठिमण्डलानि सन्ति, हरिवर्ष जीवाकोटयां द्वीप में १८० योजन क्षेत्र को अवगाहित करके आगतक्षेत्र में ६५ सूर्यमण्डल कहे गये है। 'लवणेणं भंते ! समुद्दे केवइयं ओगाहित्ता केवइया सूरमंडला पण्णत्ता' हे भदन्त ! लवणसमुद्र में कितने क्षेत्र को अवगाहित करके कितने सूर्यमंडल कहे गये है ? इसके उत्तर में प्रभु कहते हैं-'गोयमा ! लवणसमुद्दे तिणि तीसे जोयण सए ओगाहित्ता एत्थणं एगूणवीसे सूरमंडलसए पण्णत्ते' हे गौतम! लवणसमुद्र में ३३०४० योजन प्रमाण क्षेत्र को अवगाहित करके आगत स्थान में ११९ सूर्यमंडल कहे गये हैं। यहां ६५ सूर्यमंडलों द्वारा १७९६, योजन पूरे हो जाते हैं परन्तु जम्बूद्वीप में अवगाह क्षेत्र १८० योजन प्रमाण है इससे अवशिष्ट जो पचास भाग हैं वे ६६ वें सूर्यमंडल के होते हैं। ऐसा जानना चाहिये यहां ६५ सूर्यमंडलों के विषय विभाग की व्यवस्था में ऐसा प्राचीन आचार्यों कामत है मेरुपर्वत की दक्षिण दिशा में निषध पर्वत के मस्तक पर ६३ मंडल है और हरिवर्ष पण्णत्ता' गौतम ! यूद्वी५ नाम द्वीपमा १८० यौन क्षेत्रने Aqulsत शन भागत क्षेत्रमा ६५ सूर्य भगे। वामां आवेता . 'लवणेणं भंते ! समुद्दे केवइयं ओगाहित्ता केवइया सूरमंडला पण्णत्ता' 3 महत ! सपए समुद्रमा है। क्षेत्रने Aqाहितरीन है। सूर्यभो हेवामा भाव छ ? अन पाममा प्रमुडे -'गोयमा ! लवणसमुद्दे तिणि तीसे जोयणसए ओगाहित्ता एत्थ णं एगूणवीसे सूरमंडलसए पण्णत्ते' हे गौतम ! લવણસમુદ્રમાં ૪૦ જન પ્રમાણ ક્ષેત્રને અવગાહિત કરીને આવેલ સ્થાનમાં ૧૧૯ સૂર્યમંડળે આવેલા છે. અહીં ૬૫ સૂર્યમંડળ દ્વારા ૧૭૯ જન પૂરા થઈ જાય છે, પણ જંબુદ્વીપમાં અવગાહ ક્ષેત્રમાં ૧૮૦ એજન પ્રમાણ છે. આથી અવશિષ્ટ જે પચાસ ભાગ છે તે ૬૬ માં સૂર્યમંડળને હોય છે. એમ જાણવું જોઈએ. અહીં ૬૫ સૂર્યમંડગેના વિષય વિભાગની વ્યવસ્થામાં પ્રાચીન આચાર્યોને એ અભિપ્રાય છે કે મેરુપર્વતની
જમ્બુદ્વીપપ્રજ્ઞપ્તિસૂત્ર