________________
प्रकाशिका टीका - सप्तमवक्षस्कारः सू० १५ नक्षत्राधिकारनिरूपणम्
२०७
सम्प्रति- सर्व वाह्यमण्डलनक्षत्रस्याबाधां प्रष्टुमाह- 'जंबुद्दीवे णं' इत्यादि, 'जंबुद्दीवे णं भंते! दीवे' जम्बूद्वीपे खलु भदन्त ! द्वीपे सर्वद्वीपमध्यजम्बूद्वीपे इत्यर्थः 'मंदरस्स पव्वयस्स' मन्दरस्य - मेरुनामकपर्वतस्य 'केवइयाए अबाहाए' कियत्या - कियत्प्रमाणकयाऽबाधया 'सव्ववाहिरए णक्खतमंडले पनते' सर्वबाह्य नक्षत्रमण्डलं यतः परमन्यब्दाह्यं नभवेत् तादृशं सर्वबाधनक्षत्रमण्डलं प्रज्ञप्तं कथितमिति प्रश्नः, भगवानाह - 'गोयमा' इत्यादि, 'गोयमा' हे गौतम ! ' पणयालीसं जोयणसहस्साई' पञ्चचत्वारिंशद् योजनसहस्राणि 'तिष्णिय तीसे जोयणसए' त्रीणि च त्रिशद् योजनशतानि त्रिशदधिकानि त्रीणि योजनशतानीत्यर्थः ' अबाहाए सम्बबाहिरए णक्खत्तमंडले पनते' एतावत्प्रमाणकयाऽबाधया सर्वबाह्य नक्षत्रमण्डलं प्रज्ञप्तं कथितम्, पञ्चचत्वारिंशद् योजना सहस्राणि त्रिंशदधिकानि त्रीणि योजनशतानि एतावत्प्रमाणकाचाधया सर्वबाह्यं नक्षत्रमण्डलं भवतीति अबाधा निरूपणनामकं पञ्चमं द्वारम् ५ ॥
सम्प्रति- एतेषामेवाभ्यन्तरादि नक्षत्रमण्डलानामायामादि निरूपणार्थं प्रश्नयन्नाह - 'सन्तरे णं' इत्यादि, 'सव्वभंतरेणं भंते ! णक्खत्तमंडले' सर्वाभ्यन्तरं खलु भदन्त ! नक्षत्रमण्डलम् ' केवइयं आयाम विक्खंभेणं केवइयं परिक्खेवेणं पन्नत्ते' कियदायामविष्कम्भाऐसा पूछा है - 'जंबुद्दीवेणं भंते! दीवे मंदरपव्वयस्स केवइयाए अबाहाए सव्वबाहिरए णक्खत्तमंडले पन्नत्ते' हे भदन्त ! इस जम्बूद्वीप नामके द्वीप में स्थित जो सुमेरु पर्वत हैं उसकी कितनी अबाधा से अर्थात् उस से कितनी दूर-सर्वबाह्य नक्षत्र मण्डल जिससे परे और कोइ बाह्य न हो ऐसा नक्षत्र मण्डल - कहा गया है ? इसके उत्तर में प्रभु कहते हैं - 'गोयमा ! पणयालीसं जोयणसहस्सा इं तिष्णिय तीसे जोयणसए सव्वबाहिरए णक्खत्तमंडले पण्णत्ते' हे गौतम! सुमेरु पर्वत से सर्वबाहय नक्षत्र मंडल ४५३३० योजन दूर कहा गया है । अभ्यन्तरादि नक्षत्र मण्डल के आयामादि का निरूपण
इस
'में गौतमस्वामी ने प्रभु से ऐसा पूछा है- 'सव्वन्तरेणं भंते ! णक्खत्त मंडले केवइयं आयामविक्खभेणं केवइयं परिक्खेवेणं पन्नत्ते' हे भदन्त ! सर्वाभ्य मंदरपव्वयस्स वेवइयाए अबाहाए सव्वबाहिरए णक्खत्तमं डले पन्नत्ते' हे लत ! आ જમ્મૂઢીપ નામક દ્વીપમાં સ્થિત જે સુમેરુપર્યંત છે. તેની કેટલી અબાધાથી એટલે કે તેનાથી કેટલે દૂર સબાહ્ય નક્ષત્ર 'ડળ–જેનાથી પર અન્ય કાઈ ખાદ્ય હાય નહિ એવું नक्षत्रभउज - हेवामां आवे छे ? माना वाणां प्रभु हे छे - 'गोयमा ! पणयालीसं जोयणसहरसाईं तिष्णि य तीसे जोयणसए अबाहाए सव्वबाहिरए णक्खत्तमंडले पण्णत्ते' हे ગૌતમ ! સુમેરુ પર્વતથી સબાહ્ય નક્ષત્રમાંડળ ૪૫૩૩૦ ચેાજન દૂર કહેવામાં આવેલ છે. અભ્યન્તરાદિ નક્ષત્રમંડળના આયામાદિત્તુ નિરૂપણ—
सभां गौतमस्वाभीये अमुने खेवी रीते प्रश्न ये छे- 'सव्वमंतरेणं भंते ! णक्खत्तमंडले केवइयं आयाम विक्खंभेणं केवइयं परिक्खेवेणं पन्नत्ते' हे लहांत ! सर्वाल्यांतर नक्षत्र
જમ્બુદ્વીપપ્રજ્ઞપ્તિસૂત્ર