________________
प्रकाशिका टीका-सप्तमवक्षस्कारः सू० १५ नक्षत्राधिकारनिरूपणम्
२०५ वक्ष्यमाणचन्द्रमण्डलसमवतारसूत्रेण सह विरोधादिति तृतीयमन्तरद्वारम् ३॥ ___सम्प्रति नक्षत्रविमानानामायामादि प्ररूपणार्थ चतुर्थद्वारे आह-णक्खत्तमंडलेणं' इत्यादि, 'णक्खत्तमंडलेणं भंते ! केवइयं' नक्षत्रमण्डलं खलु भदन्त ! कियता-कियत्प्रमाणकेन 'आयामविक्खंभेणं' आपामविष्कम्भेण-आयामविष्कम्भाभ्यां दैर्घ्य विस्ताराभ्याम् 'केवइयं परिक्खेवेणं' कियता-कियत्प्रमाणकेन परिक्षेपेण-परिधिना केवइयं बाहल्लेणं पत्रत्ते' कियता-कियत्प्रमाणकेन बाहल्येन-उच्चत्वेन प्रज्ञप्तं कथितमिति प्रश्नः, भगवानाह-'गोयमा' इत्यादि, 'गोयमा' हे गौतम ! 'गाउयं आयाम विक्खंभेणं गव्यूतमायामविष्कम्भेण-आयाम विष्कम्भाभ्यां दैर्घ्य विस्ताराभ्यां ग यूतं क्रोशयुगलप्रमाणकं नक्षत्रमण्डलं भवतीत्यर्थः, 'तं तिगुणं सविसेसं परिक्खेवेणं' तत् त्रिगुणं सविशेष परिक्षेपेण, आयामविष्कम्भापेक्षया त्रिगुणं किञ्चिदधिकं तत् नक्षत्रमण्डलं परिक्षेपेण-परिधिना भवतीत्यर्थः 'अद्धगाउयं बाहल्लेणं पण्णत्ते इति' अर्द्धगव्यतं बाहल्येन-उच्चत्वेन प्रज्ञप्तम्, तत् नक्षत्रमण्डलमुच्चत्वेनार्द्धगध्यतं क्रोशैकपरिमितं भवतीति चतुर्थेमायामादि द्वारम् । मंडलों का वक्ष्यमाण चन्द्रमण्डल समवतार सूत्र के साथ विरोध हो जावेगा।
नक्षत्र विमानायामादिप्ररूपणा । इस में गौतमस्वामी ने प्रभु से ऐसा पूछा है-'णक्खत्तमंडलेणं भंते। केवइयं आयामविक्खंभेणं केवइयं परिक्खंवेणं केवइयं बाहल्लेणं पन्नत्ते' हे भदन्त ! नक्षत्र मंडल का आयाम और विष्कम्भ कितना है तथा इसका परिक्षेप कितना है? एवं इसकी ऊंचाई कितनी है ? इसके उत्तर में प्रभु कहते हैं-'गोयमा! गाड्यं आयामविक्खंभेणं तं तिगुणं सविसेसं परिक्खेवेणं' हे गौतम ! नक्षत्र मंडल के आयाम विष्कम्भ का प्रमाण दो कोश का है इसके परिक्षेप का प्रमाण आ. यान विष्कम्भ के प्रमाण से कुछ अधिक तिगुना है अर्थात् छ कोश से कुछ अधिक है 'अद्धगा उयं बाहल्लेणं पण्णत्ते' तथा इसकी ऊंचाई १ कोश की है। इसकी मेरु से अबाधा कितनी है इसका कथन-इस में गौतमस्वामीने प्रभु से ऐसा મંડળોનું વયમાણ ચન્દ્રમંડળ સમવતાર સૂત્રની સાથે વિરોધ થઈ જશે.
નક્ષત્ર વિમાનાયામાદિ પ્રરૂપણું भामा गीतमस्वामी प्रभुने सेवी रीत प्रश्न ये छ-'णखत्तमडले गं भंते ! केवइयं आयामविक्खंभेणं केवइयं परिवखेवेणं केवइयं बाहल्लेणं पन्नतेम ! नक्षत्र. મંડળને આયામ અને તેને વિષ્ઠભ કેટલું છે તેમજ આને પરિક્ષેપ કેટલે છે? તથા तनी या सी छ ? सेना पसभा प्रभु ४३ छ-'गोयमा ! गाउयं आयामविक्खंभेणं तं तिगुणा सविसेसं परिक्खेवेणं' हे गौतम ! नक्षत्रमना मायामविलनु प्रमाणु से. ગાઉ જેટલું છે. એના પરિક્ષેપનું પ્રમાણ એના આયામ-વિઝંભના પ્રમાણ કરતાં કંઈક पधारे . 'अद्ध गाउयं बाहल्लेणं पण्णते' तम मानी जया मे रेक्षी छ.
જમ્બુદ્વીપપ્રજ્ઞપ્તિસૂત્ર