________________
१६६
जम्बूद्वीपप्रज्ञप्तिसूत्रे
खलु वर्षशते २ एकमेकं वालाग्रमपहाय यावता कालेन स पल्यः क्षीणः नीरजाः निर्लेपः निष्ठितो भवति । तत् पल्योपमम् ।
एतेषां एल्यानां, कोटाकोटी भवेद् दशगुणिता ।
सा सागरोपमस्य तु एकस्य भवेत् परिमाणम् ॥ १ ॥
एतेन सागरोपमप्रमाणेन चतस्रः सागरोपमकोटाकोट्यः कालः सुषमसुषमा १, तिस्रः सागरोपमकोटा कोट्यः कालः सुषमा २, द्वे सागरोपमकोटाकोट्यौ कालः सुषम दुष्षमा ३ एका सागरोपम कोटाकोटी द्विचत्वारिंशता वर्षसहस्रः उनिका काल: दुष्षमसुषमा ४, एकविंशति वर्षसहस्राणि कालो दुष्पमा ५ एकविंशतिवर्ष सहस्राणि कालो दुष्षम दुष्षमा ६ - पुनरपि उत्सर्पिण्या एकविंशति वर्षसहस्राणि कालो दुष्षमदुष्षमा १, एवं प्रतिलोमं नेतव्यम् यावत् चतस्रः सागरोपमकोटाकोटयः कालः सुषमसुषमा ६, दशसागरोपमकोटाकटयः कालः अवसर्पिणो दशसागरोपमकोटाकोटयः कोल उत्सर्पिणी, विशतिः सागरोपम कोटा काटयः कालः अवसर्पिण्युत्सर्पिणो ॥ सू० २१ ।
टीका- 'से किं तं उवमिए' इत्यादि ।
'से किं तं उवमिए' अथ किं तत् औषमिकम् ? इति प्रश्नः उत्तरमाह - 'उवमिए दुविहे ' औपमिकं नाम कालविशेषं द्विविधं द्विप्रकारकं 'पण्णत्ते' प्रज्ञप्तम्, 'तं जहा पलिओ मे य साग रोवमे य' तद्यथा पल्योपमं च सागरोपमंच । तत्र धान्यपल्यवत् पल्यं वक्ष्यमाणस्वरूपं तेन उपमा यस्मिंस्तत् पल्योपमम् १, सागरेण - समुद्रेण उपमा- दुर्लभपारत्वेन सादृश्यं यस्मिंस्तत् सागरोपमम् । इह चकारौ समकक्षत्वद्योतनार्थी, समकक्षता - समान औपमिक कालका निरूपण
" से किं तं उवमिए" इत्यादि
इस सूत्र द्वारा गौतम ने प्रभु से ऐसा पूछा है- हे भदन्त ! औपमिक काल का क्या स्वरूप है ? इसके उत्तर में प्रभु ने कहा है “उवमिए दुविहे पण्णत्ते" हे गौतम औपमिक दो प्रकार का कहा गया है 'तं जहा' जैसे 'पलिओ मे य, सागरोवमे य" पल्योपम और सागरोपम, जिस काल में धान्य के पल्य की तरह पल्य की उपमा दी जाय वह पल्योपम है और जिस में समुद्र को उपमा दो जाय वह सागरोपम है यहां जो दों चकार आये हैं वे इन कालों में ઔપમિક કાળનું નિરૂપણ:--
'से किं तं उवमिए' इत्यादि सूत्र - २१ ॥
ટીકાર્થ-આ સૂત્ર વડે ગૌતમે પ્રભુને પ્રશ્ન કર્યાં છે કે હે ભદ ંત ! ઔપમિકકાળનુ` સ્વરૂપ देवु छे ? आना श्वासां प्रभु छे “उभिए दुविहे पण्णत्ते " हे गौतम! औपમિકના प्रावामां आवे छे. "तं जहा " प्रेम "पलिओवमेय सागरोवमेय" પચાપમ અને સાગરાપમ. જે કાળમાં ધાન્યના પયની જેમ પલ્પની ઉપમા આપવામાં આવે તે પાળ્યેાપમ છે. અને જેમાં સમુદ્રથી ઉપમા આપવામાં આવે તે સાગરે પમ છે. અહી
જમ્બુદ્વીપપ્રજ્ઞપ્તિસૂત્ર
