Page Text
________________
৩৪৪
सूर्यप्रज्ञप्तिसने शतानि षष्टयधिकानि इत्येवं रूपेण भागो ह्रियते तदा लब्धानि पञ्चत्रिंशदधिकानि अष्टादशशतानि १८३५ एतावतो भागान् प्रतिमुहूर्त नक्षत्रं गच्छति ॥ तदेवं यत चन्द्रो यत्र-तत्र वा मण्डले एकैकेन मुहूर्तेन मण्डलपरिक्षेपस्य-परिधेः सप्तदशशतानि अष्टपष्टयधिकानि १७६८ भागानां गच्छति, सूर्यश्च अष्टादशशतानि त्रिंशदधिकानि-१८३० नक्षत्रं च अष्टादशशतानि पञ्चत्रिंशदधिकानि १८३५ । यथाक्रमेण चन्द्र-सूर्य-नक्षत्राणामेकमुहर्तगतमण्डलभागाः यथा-चन्द्रस्य-१७६८ । सूयेस्य-१८३० । नक्षत्रस्य-१८३५ अतः सिद्धयति यत् साल्पगतय श्चन्द्राः, चन्द्रेभ्यः शीघ्रगतयः सूर्याः, सर्येभ्यः शीघ्रगतिनि नक्षत्राणि, पश्चतारा ग्रहास्तु वक्रानुवक्रा कुटिलाऋज्वी इत्यादिभिः अष्टविधगतिभेदैः अनियतगतिप्रस्थापनाः सन्ति, तेन तेषामुक्तप्रकारेण मुहूर्तगतिप्रमाणप्ररूपणं कर्तुं न शक्यत, उक्तंचान्यत्र 'चंदेहिं करे तो अठारह सो पैंतीस १८३५ भाग लब्ध होते हैं। इतने भागों में नक्षत्र प्रत्येक मुहूर्त में गमन करता है । इससे यह फलित होता है कि चंद्र जिस किसी मंडल में एक मुहूर्त में मंडल की परिधि का सत्रह सो अडसठ १७६८ भागों में जाता है । सूर्य अठारह सो तीस १८३० भागों में तथा नक्षत्र अठारह सो पैंतीस १८३५ भागों में गमन करता है।
चंद्र, सूर्य एवं नक्षत्र का एक मुहूर्तगत मंडल भाग यथाक्रम से इस प्रकार होता है-चंद्र का-१७६८ । सूर्य का-१८३० । तथा नक्षत्र का-१८३५ । इस से यह सिद्ध होता है कि-सर्व से अल्पगति वाला चंद्र है, चंद्र से शीघ्रगति वाला सूर्य है तथा सब से शीघ्रगति वाला नक्षत्र होते हैं। पांच तारा ग्रह वक्र, अनुवक, कुटिल एवं ऋजु इस प्रकार आठ प्रकार की गति भेद से अनियत गति से गमन करने वाले होते हैं, अतः उनका उक्त प्रकार से मुहूर्तगति प्रमाण का प्ररूपण करना शक्य नहीं है । अन्यत्र कहा भी है૪૦૨૯૬૬૦૦ આને આદ્ય રાશિ જે એકવીસહજાર નવસાઈ છે તેનાથી ભાગ કરે તે અઢારપાંત્રીસ ૧૮૩૫) ભાગ લબ્ધ થાય છે. આટલા ભાગમાં નક્ષત્ર દરેક મુહુર્તમાં ગમન કરે છે. આનાથી એ ફલિત થાય છે કે–ચંદ્ર ગમે તે મંડળમાં એક મુહૂર્તમાં મંડળની પરિધિના સત્તર અડસઠ ૧૭૬૮) ભાગમાં જાય છે. સૂર્ય અઢારસેત્રીસ ૧૮૩૦ ભાગોમાં તથા નક્ષત્ર અઢાર પાંત્રીસ ૧૮૩૫) ભાગોમાં ગમન કરે છે.
ચંદ્ર, સૂર્ય અને નક્ષત્રના એક મુહૂર્તના મંડળ ભાગ યથાક્રમથી આ પ્રમાણે થાય છે. ચંદ્રના ૧૭૬૮ સૂર્યના ૧૮૩૦ તથા નક્ષત્રના ૧૮૩૫) આનાથી એ સિદ્ધ થાય છે કે–સૌથી થેડી ગતીવાળો ચંદ્ર છે. ચંદ્રથી શીઘ્રગતિવાળે સૂર્ય છે. તથા સૌથી વધારે ગતીવાળા નક્ષત્ર હોય છે. પાંચ તારાગ્રહ વક્ર, અનુવક્ર, કુટિલ અને બાજુ આ રીતે આઠ પ્રકારની ગતિભેદથી અનિયતગતિથી ગગ્ન કરવાવાળા હોય છે. તેથી તેમની ઉક્તપ્રકારથી મુહૂર્ત ગતિ પ્રમાણની પ્રરૂપણા કરવી શક્ય નથી અન્યત્ર કહ્યું પણ છે,
શ્રી સુર્યપ્રજ્ઞપ્તિ સૂત્ર: 2
| SR No. | 006352 |
| Book Title | Agam 16 Upang 05 Surya Pragnapti Sutra Part 02 Sthanakvasi |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ghasilal Maharaj |
| Publisher | A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti |
| Publication Year | 1982 |
| Total Pages | 1111 |
| Language | Sanskrit, Hindi, Gujarati |
| Classification | Book_Devnagari, Agam, Canon, & agam_suryapragnapti |
| File Size | 77 MB |