________________
सूर्यप्तिप्रकाशिका टीका सृ० ७७ द्वादशप्राभृतम् १४ शेषास्तिष्ठन्ति त्रयोविंशतिः सप्तषष्ठिभागाः । एतैश्च त्रयोदशभिः पुनर्वस्वन्तानि नक्षत्राणि परिशुद्धानि भवन्ति, अत्रापि शेषास्तिष्ठन्ति त्रयोविंशतिः सप्तषष्टिभागाः, एते च किल सप्तषष्टिभागा अहोरात्रस्य । ततो मुहूर्तभागकरणार्थ त्रिंशता गुण्यन्ते यथा- x ३० जातानि नवत्यधिकानि षट्शतानि सप्तषष्टिभागानाम्, एतेषां सप्तषष्टया भागे हृते लब्धा दशमुहूर्ताः, शेषास्तिष्ठन्ति विंशतिः सप्तपष्टिभागाः। १०+ अत इदमागतं यत पुनर्वसु नक्षत्रे सर्वात्मना भुक्ते पुष्यस्य च दशसु मुहूर्तेषु एकस्य च मुहूर्तस्य विंशतौ सप्तषष्टिभागेषु भुक्तेषु सर्वाभ्यन्तरमण्डलाद् बहिनिष्क्रामति चन्द्र इति सिद्धयति । इत्थमेव सर्वाण्यपि दक्षिणायनानि भावनीयानि ग्रन्थाप्तरोक्तसमन्वयकरणात ॥ उक्तश्चान्यत्र ग्रन्थान्तरे यथा
"दस य मुहुत्ते सगले मुहुत्तभागेय वीसई चेव ।
पुस्स विसयमभिगओ अभिणिक्खमइ चंदो ॥१॥ छाया-दश च मुहूर्ताः सकला मुहूर्तभागाश्च विंशतिश्चैव ।
पुष्य विषयमभिगतो बहिरभिनिष्क्रमति चन्द्रः ॥१॥ करे तो परिपूर्ण तेरह मुहूर्त लब्ध होते हैं-१३+ तथा सडसठिया तेइस शेष रहता है। इन तेरह से पुनर्वसु पर्यन्त के नक्षत्र शोधित होते हैं, यहां पर भी शेष सडसठिया तेइस रहते हैं । ये एक अहोरात्र का सडसठिया भाग है। इनका सडसठ से भाग करे तो दस मुहूर्त आते हैं, तथा सडसठिया वीस शेष रहता है। १०+ इस से यह फलित हुवा की सर्वात्मना पुनर्वसु नक्षत्र भुक्त हो जाने पर पुष्य नक्षत्र का दस मुहूर्त तथा एक मुहूर्त का सडसठिया वीस भाग भुक्त करके सर्वाभ्यन्तर मंडल से चंद्र बाहर निकलता है।
इसी प्रकार सभी दक्षिणायनगति के विषय में भावित कर लेवें । अन्यत्र ग्रन्थान्तर में कहा भी है
'दस य मुहुत्ते सगले मुहुत्तभागे य वीसई चेव ।
पुस्सविसयमभिगओ, अभिणिक्खमइ चंदो ॥१॥ છે. ૬૬૪=૧૩૩ તથા સડસઠિયા તેવીસ શેષ વધે છે. આ તેવીસમાંથી પુનર્વસુ પર્યન્તના નક્ષત્રો શોધિત થાય છે. અહીંયાં પણ શેષ સડસઠિયા તેવીસ રહે છે. તે એક અરાત્રને સડસહિયાભાગ છે. આને સડસઠથી ભાગ કરે તે દસ મુહૂર્ત આવે છે. તથા સડસઠિયા વિસ શેષ રહે છે. ૬=૧૦૪ આનાથી એ ફલિત થાય છે કે સંપૂર્ણ પુનર્વસુ નક્ષત્ર ભગવાઈ ગયા પછી પુષ્ય નક્ષત્રના દસ મુહૂર્ત અને એક મુહૂર્તના સડસઠિયા વીસભાગ ભોગવીને સર્વાત્યંતર મંડળમાંથી ચંદ્ર બહાર નિકળે છે. આ જ પ્રમાણે તમામ દક્ષિણાયન ગતિના સંબંધમાં ભાવિત કરી લેવું. અન્યત્ર ગ્રસ્થાન્તરમાં કહ્યું પણ છે.
(दस य मुहुत्तेसगले मुहुत्तभागे य वीसइ चेव । पुस्स विसय मभिगओ, अभिणिक्खमइ चंदो ॥१॥
શ્રી સુર્યપ્રજ્ઞપ્તિ સૂત્ર: ૨
