________________
८१४
सूर्यप्रज्ञप्तिसूत्रे कुलसंज्ञावाचकमुत्तराभाद्रपदानक्षत्रं वर्तते उपकुलसंज्ञकं पूर्वाभाद्रपदानक्षत्रं वर्तते एवं कुलोपकुलसंज्ञाविशिष्टं शतभिषानक्षत्रमस्ति । भाद्रपद्यां पौर्णमास्यामुक्तत्रयाणां नक्षत्राणां चन्द्रयोगसम्भवात् कुलादिसंज्ञाक्रमेणात्र नक्षत्राणां नामानि प्रतिपादितान्यवधेयानीत्याशयः । 'पोटवतिण्णं पुण्णमासिं णं कुलं वा उवकुलं वा जोएइ कुलोवकुलं वा जोएइ' प्रौष्ठपदी पौर्णमासी खल कुलं वा युनक्ति उपकुलं वा युनक्ति कुलोपकुलं वा युनक्ति । अस्यांशस्य व्याख्या पूर्व कृतैन वर्तते इममंशं पुनरुक्तिवत् प्रतिभात्यतः पुनर्व्याख्यया अलमिति । 'कुलेण वा जुत्ता उवकुलेण वा जुत्ता कुलोवकुलेण वा जुत्ता पुटवता पुण्णिमा जुत्ताति वत्तव्यं सिया' कुलेन वा युक्ता उपकुलेन वा युक्ता कुलोपकुलेन वा युक्ता प्रौष्ठपदी पूर्णिमा युक्ता इति वक्तव्या पकुल नक्षत्र का योग करे तो शतभिषा नक्षत्र का योग करती है। इस प्रकार कुलसंज्ञावाचक उत्तराभाद्रपदा नक्षत्र है, उपकुल संज्ञक पूर्वाभाद्रपदा नक्षत्र है, एवं कुलोपकुल संज्ञक शतभिषा नक्षत्र है, भाद्रपदी पूर्णिमा में उक्त तीनों नक्षत्रों का चन्द्र के योग का संभव होने से कुलादि संज्ञा के क्रम से यहां पर नक्षत्रों के नाम प्रतिपादित किये हैं, ऐसा जान लेवें (पोहवतिण्णं पुण्णमासिं णं कुलं वा जोएइ उवकुलं वा जोएइ, कुलोवकुलं वा जोएइ) प्रोष्ठपदी पूर्णिमा को कुल संज्ञावाले नक्षत्र भी योग करता है, उपकुल संज्ञावाले नक्षत्र भी योग करता है एवं कुलोपकुल संज्ञक नक्षत्र भी योग करता है, इस सूत्रांश की विशिष्ट व्याख्या पहले की गई है । यह सूत्रांश पुनरुक्त जैसा है अतः फिर विशिष्ट व्याख्या नहीं की है। (कुलेण वा जुत्ता उवकुलेण वा जुत्ता कुलोवकुलेण वा जुत्ता पुट्टवत्ता पुण्णिमा जुत्तात्ति वत्तव्वं सिया) कुल उपकुल एवं कुलोपकुल इन संज्ञानय विशिष्ट नक्षत्रों में कोई भी एक नक्षत्र યોગ કરે તો ઉત્તરપ્રીષ્ઠાદા નક્ષત્રનો યોગ કરે છે. ઉપકુલ નક્ષત્રનોયેગ કરે તે પૂર્વાપ્રૌષ્ઠપદા નક્ષત્રને એગ કરે છે. કુલકુલ નક્ષત્રને યોગ કરે તે શતભિષા નક્ષત્રને
ગ કરે છે. આ પ્રમાણે કુલ સંજ્ઞાવાળું ઉત્તરાભાદ્રપદા નક્ષત્ર છે અને ઉપકુલ સંજ્ઞાવાળું પૂર્વાભાદ્રપદા નક્ષત્ર છે તથા કુલપકુલ સંજ્ઞાવાળું શતભિષા નક્ષત્ર છે. ભાદરવા માસની પૂર્ણિમામાં એ ત્રણે સંજ્ઞાવાળા નક્ષત્રને ચંદ્રના વેગને સંભવ હોવાથી કુલાદિ સંજ્ઞાના ક્રમથી અહીંયાં નક્ષત્રોના નામ પ્રતિપાદિત કરેલ છે. તેમ સમજવું (पोदवइण्णं पुणिमासिं णं कुलं वा जोएइ उवकुलं वा जोएइ कुलोवकुलं वा जोएइ) श्रीपही પુનમનો કુલ સંજ્ઞાવાળા નક્ષત્ર પણ ત્યાગ કરે છે. ઉપકુલ સંજ્ઞાવાળા નક્ષત્ર પણ યંગ કરે છે, અને કુલપકુલ સંજ્ઞાવાળા નક્ષત્ર પણ લેગ કરે છે. આ સૂત્રાશની વિશેષ વ્યાખ્યા પહેલા કહેવામાં આવી ગયેલ છે. આ સૂત્રાંશ પુનરુક્ત જેવું છે જેથી વિશેષ વિવેચન ४२९ नथी. (कुलेण वा जुत्ता उरकुलेण वा जुत्ता कुलोचकुले.ण वा जुत्त। यता पुणिमा जुत्तात्ति वत्तव्यं सिया) ८ ५८१ मने सो५८ ॥णे सज्ञा नक्षत्रामा अध
શ્રી સુર્યપ્રજ્ઞપ્તિ સૂત્ર: ૧