________________
३४८
सूर्यप्राप्तिसूत्रे पष्टिभागस्य सत्का एकपष्टिभागाः । तत्र विंशत्यधिकेन पष्टिभागशतेन द्वे योजने लब्धे, पश्चादेकचत्वारिंशत्पष्टिभागा योजनस्य एकस्य पष्टिभागस्य सत्कात्रिचत्वारिंशदेकषष्टिभागाः, इत्येवं रूपं प्रागुक्तात् ८६४, ६ अस्मात् , 'षडशीति योजनानि पञ्चपष्टिभागा योजनस्य एकषष्टिभागस्य सत्काश्चतुर्विंशतिरेकपष्टिभागा योजनस्येत्यस्माच्छोधनात् अवशिष्यते ८३०, त्र्यशीतिर्योजनानि त्रयोविंशतिः षष्टिभागा योजनस्य एकस्य पष्टिभागस्य सत्का द्विचत्वारिंशदेकषष्टिभागा योजनस्य ८३४, ११, एतावद् द्वितीये मण्डले दृष्टिपथप्राप्तताविषये सर्वाभ्यन्तरमण्डलगताद् दृष्टिपथप्राप्ततापरिमाणात् हानौ प्राप्यते, अर्थात् सर्वाभ्यन्तरमण्डलगतात् दृष्टिपथप्राप्ततायां हानौ ध्रुवकमिति, अतएव ध्रुवकराशिपरिमाणात् द्वितीये मण्डले दृष्टिपथप्राप्ततापरिमाणमेतावता हीनं भवति, एतच्चोत्तरोत्तरमण्डलविषयदृष्टिपथप्राप्तताचिन्तायां हानौ ध्रुवम्, अतएव ध्रुवराशिरिति इकसठ के भाग का ६, इस प्रकार से वीस भाग अधिक साठिया सो भाग से याने साठिया एकसो वीस भाग से दो योजन प्राप्त होता है पश्चात् एक योजन का साठिया इकतालीस भाग तथा साठिया एक भाग सत्क-बराबर एक योजन का इकसठिया तेतालीस भाग इतना पूर्वकथित ८६३, इसमें से याने छियासी योजन तथा एक योजन का साठिया पांच भाग एवं एक योजन का इकसठिया चोवीस भाग इसमें से कम करनेसे ८३ तिरासी योजन एवं एक योजन का साठिया तेवीस भाग तथा एक योजन का इकसठिया बयालीस भाग ८३.3, इतना प्रमाण दूसरे मंडल में दृष्टिपथप्राप्तता विषय में सर्वाभ्यंतरमंडल के दृष्टिपथप्राप्त परिमाण से कम हो जाता है। अर्थात् सर्वाभ्यन्तरमंडल के द्रष्टिपथ होने में इतना न्यून होता है अतएव ध्रुवराशि के परिमाण से दूसरे मंडल में द्रष्टिपथप्राप्तता का इतना परिमाण हीन होता है इस प्रकार उत्तरोत्तर मंडल તેંતાલીસ ભાગને એકસઠથી ભાગે ૧૬૧ આ પ્રકારથી વીસ ભાગ અધિક સાઠિયા સે ભાગ અર્થાત્ સાઠિયા એકસો વીસ ભાગથી બે જન પ્રાપ્ત થાય છે. પછી એક જનના સાઠિયા એકતાલીસ ભાગ તથા સાઠિયા એક ભાગ સાથે બરાબર એક જનના એકસાઠિયા તેંતાલીસ ભાગ આટલું પહેલાં કહેલ સંખ્યા ૮૬ / ૨૪ અમાંથી એટલે કે છયાસી જન તથા એક જનના સાઠિયા પાંચ ભાગ તથા એક એજનના એકસઠિયા જેવીસ ભાગ આમાંથી ઓછા કરવાથી ૮૩૩ 3 આટલું પ્રમાણ બીજા મંડળમાં દષ્ટિપથપ્રાપ્તતા વિષયમાં સર્વવ્યંતરમંડળના દષ્ટિપથપ્રાપ્તતાના પરિમાણમાંથી કમ થઈ જાય છે. અર્થાત્ સર્વાત્યંતરમંડળના દૃષ્ટિપથપ્રાપ્ત થવામાં આટલું ખૂન થાય છે. તેથી જ ધુવરાશીના પરિમાણમાંથી બીજા મંડળમાં દષ્ટિપથપ્રાપ્તતા આટલી ઓછી થાય છે. આ રીતે ઉત્તરે ત્તર મંડળ સંબંધી દૃષ્ટિપથપ્રાપ્તતાના સંબંધના વિચારમાં હીનતા નક્કી થાય છે. તેથી
શ્રી સુર્યપ્રજ્ઞપ્તિ સૂત્ર: ૧