________________
प्रज्ञापनासूत्रे हे गौतम ! हन्त-सत्यम् 'तं चेव जाव परियारण या नो चेव णं विउव्वणया' तच्चैव-पूर्वो. तरीत्यैव यावत्-पृथिवीकायिकाः पूर्वम् अनन्तराहारा भवन्ति ततो निर्वर्तना ततः पर्यादानं ततः परिणामनम्, ततः परिवारणा भवति तेषामपि स्पर्शोपभोगसंभवात् किन्तु-नो चैव खलु विकुर्वणा पृथिवी शायिकानां संभवति तेषां वैक्रियलब्धेरसंभवात, 'एवं जाव चाउरिदिया' एवम-पृथिवीकायि होत्तरीत्या यावत्-अकायिकाः तेजस्कायिका वनस्पतिकायिका द्वीन्द्रिया स्त्रीन्द्रिया श्चरिन्द्रिया अपि प्रथमम् अनन्तराहारा भवन्ति ततो नितना ततः पर्यादानम् ततः परिणामनम् ततः परिचारणा भवति किन्तु तेषामपि वैक्रियलब्ध्यभावेन विकुर्वणा न संभवति, किन्तु वायुकायिकानां विशेष प्रतिपिपादयिषु स्तत्समानतया पश्चेन्द्रियतिर्यग्योनिकमनुष्याणामपि तैः सह तदति देशमाह-'नवरं वाउकाइया पंचिंदियतिरिक्खजोगिया मणूसा य ___ भगवान-हे गौतम ! हां, सत्य है। पृथ्वीकाधिक प्रथम अनन्तराहार होते हैं, फिर निर्वर्तना होती है, फिर पर्यादान होता है, फिर परिणामन होता है, फिर परिचारणा होती है, क्योंकि वे भी स्पर्श का उपभोग करते हैं, परन्तु पृथिवीकायिकों में विकुर्वणा नहीं होती, क्योंकि वे वैफियलब्धि नहीं प्राप्त कर सकते।
पृथिवीकायिकों के समान अकायिक, तेजस्कायिक, वनस्पतिकायिक, दीन्द्रिय, त्रीन्द्रिय, और चतुरिन्द्रिय जीव भी पहले अनन्तराहार होते हैं, फिर निर्वर्तना, फिर परिचारणा होती है। इनमें भी वैक्रियलब्धि न होने के कारण विकुर्वणा नहीं हो सकती। ___ अब वायुकायिकों की विशेषता प्रतिपादन करने के इच्छुक शास्त्रकार उन्हीं के समान वक्तव्यता होने से पंचेन्द्रिय तियचों और मनुष्यों का भी साथ ही उल्लेख करते हैं-पृथिवीकाधिक आदि की अपेक्षा विशेषता यह है कि
શ્રી ભગવા– ગૌતમ ! હા, સત્ય છે. પૃથ્વીકાયિક પ્રથમ અનcરહાર હોય છે, પછી નિર્વર્તન થાય છે, પછી પર્યાદાન થાય છે, પછી પરિણમન થાય છે, પછી પરિચારણ થાય છે, કેમકે તે પણ પ્રશનો ઉપયોગ કરે છે, પરંતુ પૃથ્વીકાયિકોમાં વિદુર્વણા નથી થતી, કેમકે તેઓ ક્રિયલબ્દિ નથી પ્રાપ્ત કરી શકતા.
પૃથ્વીકાયિકની સમાન અપમાયિક, તેજસ્કાયિક, વનસ્પતિકાયિક, 4 ન્દ્રિય, ત્રીન્દ્રિય અને ચતુરિદ્રય જીવ પણ પહેલાં અનન્જરહાર હોય છે, પછી નિર્વતના, પછી પર્યાદાન, પછી પરિણમન, પછી પરિચારણા થાય છે, તેમનામાં પણ વૈક્રિયલબ્ધિ ન હોવાના કારણે વિકુવરણા નથી થઈ શકતી.
હવે વાયુકાચિકેની વિશેષતા પ્રતિપાદન કરવાના ઈચ્છુક શાસ્ત્રકાર તેમના જ સમાન વક્તવ્યતા હોવાથી પંચેન્દ્રિય તિય અને મનુષ્યને પણ સાથે જ ઉલ્લેખ કરે છે
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૫
