________________
प्रमेयबोधिनी टीका पद ३३ सू० ३ नैरयिकादीनामवधेः संस्थानादिनिरूपणम् ८०७ पृच्छा, भगवानाह-'गोयमा !' हे गौतम ! 'णाणासंठाणसंठिए पण्णत्ते' नानासंस्थानसंस्थितःअनेकाकारसंस्थितः पञ्चन्द्रियतिर्यग्योनिकानामवधिः प्रज्ञप्तः, यथा स्वयम्भूरमणोदधौ मत्स्याः नानासंस्थानसंस्थिता भवन्ति, 'एवं मणूसाणवि' एवम्-पञ्चेन्द्रिय तर्यग्योनिकानामिव मनुष्याणामपि अवधिः नाना संस्थानसंस्थितः प्रज्ञप्तः, तत्रापि स्वयम्भूरमणोदधौ मत्स्यानां वलयाकारं संस्थानं प्रतिषिद्धं किन्तु तिर्यग्रयोनिकमनुष्यावधेर्वलयाकारमपि संस्थानं संभवति, उक्तञ्च-"णाणागारो तिरियमणुएसु मच्छा सयंभूरमणेव्व । तत्थ वलयं निसिद्धं तस्स पुण तयंपि होजाहि ॥१॥' नानाकारस्तिर्यग्मनुष्येषु मत्स्याः स्वयम्भूरमणेष्विव । तत्र वलयं निषिद्धं तस्य पुनस्तदपि भवेत् ॥१॥ इति, 'वाणमंतगणं पुच्छा' वानव्यन्तराणां कि संस्थानसंस्थितोऽवधिः प्रज्ञप्तः ? इति पृच्छा, भगवानाद -'गोयमा !' हे गौतम ! 'पडह
गौतमस्वामी-हे भगवन् ! पंचेन्द्रिय तिर्यग्योनिको का अवधि किस आकार का कहा है ?
भगवान्-हे गौतम ! पंचेन्द्रिय तिर्यचों का अवधि अनेक आकारों का होता है, जैसे स्वयंभूरमण समुद्र में मत्स्य नाना आकार के होते हैं।
पंचेन्द्रिय तिर्यंचों के अवधि के समान मनुष्यों का अवधि भी अनेक आकारों का होता है। स्वयंभूरमण समुद्र में मत्स्यो के वलयाकार का अभाव कहा गया है, अर्थात् वहां सभी आकारों के मत्स्य होते हैं परन्तु वलयाकार नहीं होते, किन्तु तिर्यचों और मनुष्यों का अवधि वलय के आकार का भी होता है । कहा भी है-तिर्यचों और मनुष्यों में नाना आकार का अवधि कहा गया है, जैसे स्वयंभूरमण समुद्र में नाना आकार के मत्स्य होते हैं । स्वयंभूरमण समुद्र में वलयाकार मत्स्यों का निषेध किया गया है किन्तु तियचों और मनुष्यो का अवधि वलयाकार भी होता है ॥१॥
गौतमस्वामी-हे भगवन् ! वानव्यन्तर देवो का अवधि किस आकार का જેવા સ્વયંભૂરમણ સમુદ્રમાં માસ્ય નાના આકારના હોય છે.
પંચેન્દ્રિય તિયાના અવધિની સમાન મનુષ્યના અવધિ પણ અનેક આકારોના હોય છે. સ્વયંભૂરમણ સમુદ્રમાં મને વલયાકારને અભાવે કહ્યો છે. અર્થાત ત્યાં બધા આકરોના મત્સય હોય છે. પરન્તુ વલયાકાર નથી હોતાં, પણ તિર્યંચે અને મનુષ્યના અવધિવલયના આકારના પણ હોય છે.
કહ્યું પણ છે. જેવા સ્વયંભૂરમણ સમુદ્રમાં નાના આકારના મત્સ્ય હોય છે. સ્વયંભૂરમણ સમુદ્રમાં વલયાકાર મત્સ્યોને નિષેધ કરેલ છે. પણ તિર્થ અને મનુષ્યના અવધિ વલયાકાર પણ હોય છે ૧
શ્રી ગૌતમસ્વામી–હે ભગવદ્ ! વાનગ્યન્તર દેવના અવધિ કેવા આકારના હોય છે? શ્રી ભગવાન્ હે ગૌતમ ! પરહ (ઢાલ)ના આકારના હોય છે. પટહ એક પ્રકારનું
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૫
