________________
७१६
प्रज्ञापनासूत्रे
गौतमः पृच्छति - 'से केणद्वेणं भंते ! एवं बुच्चइ ?' हे भदन्त ! तत अथ केनार्थेन एवम् - उक्तरीत्या उच्यते यत्-नैरयिका: साकारोपयुक्ता अपि भवन्ति, अनाकारोपयुक्ता अपि भवन्ति ? भगवानाह - 'गोयमा !' हे गौतम ! 'जेणं नेरइया आभिणिबोहियणाण सुयणाण ओहिणाण मइ अण्णाण सुयण्णाण विभंगनाणोवउत्ता तेणं नेरइया सागारोवउत्ता' ये खलु नैरयिका आमिनिबधिकज्ञान श्रुतज्ञानावधिज्ञान मन्यज्ञानश्रुताज्ञान विभङ्गज्ञानेोपयुक्ता भवन्ति ते खलु नैरयिकाः साकारोपयुक्ता भवन्ति तेषां तथाविधविशेषज्ञानयुक्तत्वात्, किन्तु जे गं नेरइया चक्खुदंसण अक्खुदंसण ओहिंदंसणोवउत्ता तेणं नेरइया अणागारोवउत्ता' ये खलु नैरयिका श्रनुदेशनाचक्षुदर्शनावधिदर्शनोपयुक्ता भवन्ति ते खलु नैरयिका अनाकारोपयुक्ता भवन्ति तेषां तथाविधसामान्य ज्ञानयुक्तत्वात् प्रकृतमुपसंहरन्नाह - 'से तेणद्वेणं गोयमा ! एवं बुम्बइ-जाब सागारोवउत्ता वि अगागारोवउत्ता वि' हे गौतम ! तत्-अथ तेनार्थेन, एवम् उक्तरीत्या उच्यते यावत्-नैरथिकाः साकारोपयुक्ता अपि भवन्ति, अनारोपयुक्ता अपि भवन्तीति, 'एवं जात्र थणियकुमारा' एवम् - नैरयिका इव यावत् - असुरकुमारा नागकु माराः सुवर्णकुमारा भग्निकुवारा विद्युत्कुमारा उदधिकुमारा द्वीपकुमारा दिक्कुमाराः पवन युक्त भी होते हैं !
गौतमस्वामी - भगवान् ! किस हेतु से ऐसा कहा गया है कि नारक साकारोपयुक्त भी होते हैं और अनाकारोपयुक्त भी होते हैं ?
भगवान् हे गौतम! जो नारक आभिनिबोधिक ज्ञान, श्रुतज्ञान, अवधिज्ञान, मत्यज्ञान, श्रुताज्ञान और विभंगज्ञान के उपयोग वाले होते हैं, वे नारक साकारोपयुक्त कहे गए हैं, क्योंकि वे विशेषज्ञान से युक्त होते हैं किन्तु जो नारक चक्षुदर्शन, अचक्षुदर्शन और अवधिदर्शन के उपयोग वाले होते हैं, वे नारक अनाकारोपयुक्त कहे गए हैं, क्योंकि वे सामान्य बोधवाले होते हैं ।
प्रकृत विषय का उपसंहार - हे गौतम! इस हेतु से ऐसा कहा गया है कि नारक साकारोपयुक्त भी होते हैं और अनाकारोपयुक्त भी होते हैं ।
શ્રીગોતમસ્વામી-હે ભગવન્! કયા હેતુથી એમ કહેલુ' છે કે નાક સાકારયુક્ત પણ હાય છે અને અનાકારાપયુક્ત પણ હાય છે ?
श्रीभगवान् हे गौतम! ना२४ मालिनियोधिज्ञान, श्रज्ञात. अवधिज्ञान, भत्यજ્ઞાન, શ્રુતજ્ઞાન અને વિભગજ્ઞાનના ઉપયોગવાળા હાય છે, તે નારક સાકારયુક્ત કહેલા છે, કેમ કે તેઓ વિશેષજ્ઞાનથી યુક્ત હેાય છે, પણ જે નારક ચક્ષુન, અચક્ષુદ'ન અને અવધિદર્શનના ઉપયેગવાળા હાય છે, તે અનાકારાયુક્ત કહેલા છે. કેમ કે તે સામાન્ય આધવાળા હોય છે.
પ્રકૃત વિષયના ઉપસ’હાર-હે ગૌતમાં એ હેતુથી એમ કહેલું છે કે, નારક સાકારપયુક્ત પશુ હાય છે અને અનાકારાયુક્ત પણ હાય છે.
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૫