________________
प्रमेयबाधिनी टीका पद २९ सू० १ साकारानाकारोपयोगनिरूपणम्
७१५ जीवा आभिनियोधिकज्ञान श्रुतज्ञा नायधिज्ञानमनःपर्यवज्ञान केवलज्ञानमत्यज्ञानश्रुताज्ञान विभङ्गज्ञानोपयुक्ता भवन्ति ते खलु जीवाः साकारोपयुक्ताः प्रज्ञप्ताः तेषां तथाविधज्ञानयुक्तत्वात् किन्तु-'जे णं जीवा चखुदंसण अनक्खुदंसण भोहिदसण केवलदसणोवउत्ता तेणं जीवा अणागारोवउत्ता' ये खलु जीवा चक्षुर्दर्शनाचक्षुर्दर्शनाधिदर्श न केवलदर्शनोपयुक्ता भवन्ति ते खलु जीवा अनाकारोपयुक्ताः प्रज्ञप्ताः, तेषां तथाविधसामान्यज्ञानयुक्तत्वात, प्रकृतमुप संहरनाह-'से तेणटेणं गोयमा ! एवं वुच्चइ-जीवा सागारोवउत्ता वि अणागारोवउत्ता वि' हे गौतम ! तत्--अथ तेनार्थेन, एवम्-उक्तरीत्या उच्यते यत-जीवाः साकारोपयुक्ता अपि भयन्ति, अनाकारोपयुक्ता अपि भवन्तीति, गौतमः पृच्छति-'नेरइयाणं भंते ! किं सागारो. वउत्ता अणागारोष उत्ता?' हे भदन्त ! नैरयिकाः खलु किं साकारोपयुक्ता भवन्ति ? किया अनाकारोपयुक्ता भवन्ति ? भगवानाह-'गोयमा!' हे गौतम ! 'नेरइया सागारोवउत्ता वि अणागारोवउत्ता वि' नैयिकाः साकारोपयुक्ता अपि भवन्ति अनाहारोपयुक्ता अपि भवन्ति,
भगवान्-हे गौतम ! जो जीच मतिज्ञान, श्रुतज्ञान अवधिज्ञान, मनःपर्यवज्ञान, केवलज्ञान, मत्य ज्ञान, श्रुताज्ञान,और विभंगज्ञान के उपयोग वाले होते हैं, ये साकारोपयुक्त कहे गए हैं और जो जीव चक्षुदर्शन, अचक्षुदर्शन, अवधिदर्शन,
और केवलदर्शन के उपयोग से युक्त होते हैं, वे जीव अनाकारोपयुक्त कहे गए हैं, क्योंकि वे सामान्य बोध वाले होते हैं । उपसंहार करते हुए कहते हैं-इस हेतु से हे गौतम ! ऐसा कहा गया हैं कि जीव साकारोपयुक्त भी होते हैं और अनाकारोपयुक्त भी होते हैं।
गौतमस्वामी- हे भगवन् ! नारक साकारोपयुक्त होते हैं या अनाकारोपयुक्त होते हैं ? - भगवान्-हे गौतम ! नारक साकारोपयुक्त भी होते हैं और अनाकारोप
श्री मावा- गौतम ! ५ मतिज्ञान श्रुतज्ञान, विज्ञान, मन:५य ज्ञान, કેવલજ્ઞાન, મત્યજ્ઞાન, શ્રુતજ્ઞાન અને વિર્ભાગજ્ઞાનના ઉપગવાળા હોય છે, તેઓ સાકારોયુક્ત કહેલા છે અને જે જીવ ચક્ષુદર્શન, અચક્ષુદર્શન અવધિદર્શન અને કેવલદર્શનના ઉપગથી ઉપયુક્ત કહેલા છે તે જીવ અનાકારોપયુક્ત કહેલા છે. કેમ કે તેઓ સામાન્ય બેધવાળા હોય છે.
ઉપસંહાર કરતાં કહે છે-એ હેતુથી હે ગૌતમ! એમ કહેવું છે કે જીવ સાકારયુક્ત પણ હોય છે અનાકારપયુક્ત પણ હોય છે.
શ્રીગૌતમસ્વામી–હે ભગવન! નારક સાકારે પયુક્ત હોય છે અગર તે અનાકારેપ
યુક્ત હોય છે
શ્રીભગવાન–હે ગૌતમ ! નારક સાકારોપયુક્ત પણ હોય છે અને અનાકારે પયુક્ત પણ હોય છે.
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૫
