________________
७२४
प्रज्ञापनासूत्रे इत्येवं रोल्या सामान्येन चतुर्विशतिदण्डवकमेण जीवानामुपयोग प्ररूपितः।
सम्पति-मन्दजनायवोधाय जीवानेव तत्तदुपयोगोपयुक्तान् प्ररूपयितुमाह-'जीवा गं भंते ! किं सामारोवउत्ता अणागारोक्उत्ता?' हे भदन्त ! जीवाः खलु कि साकारोपयोगो. पयुक्ता भवन्ति ? किंवा अनाकारोपयोगोपयुक्ता भवन्ति ? भगवानाह-'गोयमा!' हे गौतम ! 'सागारोव उत्ता वि अणागारोवउत्ता वि' जीवाः साकारोपयुक्ता अपि भवन्ति अनाकारोपयुक्ता अपि भवन्ति, गौतमः पृच्छति-से केणढे णं भंते ! एवं बुच्चइ-जीवा सागारोवउत्ता यि अमागारोवउत्ता वि! तत्-अथ केनार्थेन-कथं तावद्-एवम्- उत्तरीत्या उच्यते-यत् जीयाः साकारोपयुक्ता अपि भवन्ति अनाकारोपयुक्ता अपि भवन्तीति ? भगवानाह-'गोयमा !' हे गौतम ! 'जे णं जीवा आभिणिबोहियणाण सुयणाण ओहिणाण मणपज्जवणाण केवलणाण मइ अण्णाण सुय अण्णाण विभंगणाणोवउत्ता ते णं जीवा सागारोवउत्ता' ये खलु का साकारोपयोग छह प्रकार का और अनाकारोपयोग तीन प्रकार का कहा हैं, उसी प्रकार चानव्यन्तरों, ज्योतिषकों और वैमानिकों का भी समझना चाहिए।
इस प्रकार चौवीसों दण्डकों के क्रम से जीवों के उपयोग का निरूपण किया गया। अब मन्द बुद्धिजनों के बोध के लिए अमुक-अमुक उपयोग से उपयुक्त जोयो की प्ररूपणा करने के लिए कहते हैं
गौतमस्वामी हे भगवन ! जीव क्या साकारोपयोग से उपयुस्त होते हैं अथचा अनाकारोपयोग से उपयुक्त होते हैं ?
भगवान-हे गौतम ! जीव साकारोपयुक्त भी होते हैं और अनाकारोपयुक्त भी होते हैं। - गौतमस्वामी-हे भगवन ! किस हेतु से ऐसा कहा जाता है कि जीव साकारोपयुक्त भी होते हैं और अनाकारोपयुक्त भो होते है ? સાકારોગ છ પ્રકારના અને અનાકારે પગ ત્રણ પ્રકારના કહ્યા છે. એ જ પ્રકારથી વનવ્યન્તરે, જ્યોતિક અને વૈમાનિકના સમજવા જોઈએ.
એ પ્રકારે ચોવીસ દંડકોના કમથી જીના ઉપયોગનું નિરૂપણ કરાયું છે.
હવે મન્દબુદ્ધિજનેના બંધ માટે અમુક અમુક ઉપયોગથી ઉપયુક્ત જીવની પ્રરૂપણા કરવાને માટે કહે છે
શ્રીગૌતમસ્વામી-હે ભગવન ! જીવ શું સાકારે પગથી ઉપયુક્ત હોય છે, અથવા અનાકારે પગથી ઉપયુક્ત હોય છે?
શ્રીભગવાન–હે ગૌતમ ! જીવ સાકાર ઉપયુક્ત પણ હોય છે અને અનાકારોપયુક્ત પણ હોય છે.
શ્રીગૌતમસ્વામી-હે ભગવન્! કયા હેતુથી એમ કહેવાય કે છે જીવ સાકરે પયુક્ત પણ હોય છે અને અનાકારપયુક્ત પણ હોય છે?
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૫
