________________
प्रमैयबोधिनी टीका पद २९ सू० १ साकारानाकारोपयोगनिरूपणम् ___ ७०७ प्तः ? भगवानाह-'गोयमा !' हे गौतम ! 'चउबिहे पण्णत्ते' अनाकारोपयोगस्तावच्चतुर्विधः प्रज्ञप्तः 'तं जहा-चक्खुदंसण अणागारोवोगे' तद्यथा-चक्षुदर्शनानाकारोपयोगः१ 'अचक्खुदंसण प्रणागारोउत्तो' अचक्षुर्दशनानाकारोपयोगः२, 'ओहिदसणअणागारोबउतो ३, अबधिदर्शनानाकारोपयोगः 'केवलदसणअणागारोवओगे य' केवलदर्शनानाकारोपयोगश्च ४, एवं जीवाणं' एवम् किश्चिदविशेषणरहित पूर्वोक्तोपयोगवज्जीवानामपि समुच्चयानामुपयोगो द्विविधोऽवगन्तव्यः, साकारानाकार भेदात्, तत्रापि अष्टविधः साकारोपयोगः,चतुर्विधः पुनरनाकारोपयोगो बोध्यः, अथ चतुर्विंशतिदण्ड कक्रमेण नैरयिकादीनामुपयोगं प्ररूपयितुम ह- नेरइयाणं भंते ! कइविहे उपभोगे पण्णते ?' हे भदन्तः नैरयिकाणां कतिविध उपयोगः प्रज्ञप्तः ? भगवा.
गौतमस्यामी हे भगवन ! अनाकारोपयोग कितने प्रकार का कहा गया है ?
भगवान-हे गौतम ! अनाकारोपयोग चार प्रकार का कहा गया है, यथा-(१) चक्षुदर्शनानाकारोपयोग (२) अचक्षुदर्शनानाकारोपयोग (३) अवधिदर्शनाना कारोपयोग और (४) केवलदर्शनानाकारोपयोग।
इसी प्रकार समुच्चय जीवों का भी उपयोग दो प्रकार का कहा गया हैसाकारोपयोग और अनाकारोपयोग । यहां भी आठ प्रकार का साकारोपयोग और चार प्रकार का दर्शनोपयोग समझना चाहिए।
अब चौवीस दंडकों के क्रम से नारक आदि जीवों के उपयोग की मरूपणा की जाती हैं
गौतमस्वामी-हे भगवन् ! नारकों का उपयोग कितने प्रकार का कहा है ?
भगवान्-हे गौतम ! नारकों का उपयोग दो प्रकार का है साकारोपयोग और अनाकारोपयोग। गौतमस्वामो-हे भगवन् ! नारकों का साकारोपयोग कितने प्रकारका होता है ? શ્રી ગૌતમસ્વામી ભગવદ્ ! અનાકારે પગ કેટલા પ્રકારના કહ્યા છે?
શ્રી ભગવાન- હે ગૌતમ ! અનાકારપયોગ ચાર પ્રકારના કહેલા છે. જેમ કેચક્ષુ દર્શન નાકારપયોગ (૨) અચક્ષુદર્શનાનાકારોગ (૩) અવધિદર્શનાનાકારોપયોગ (૪) અને કેવલદીનાનાકારે પગ. એ પ્રકારે સમુચ્ચય જીના પણ ઉપયોગ બે પ્રકારના કહેલા છેસાકારે પગ અને અનાકારપયોગ. અહીં પણ આઠ પ્રકારના સાકારોપયોગ અને ચાર પ્રકારના દર્શનપયોગ સમજવા જોઈએ.
હવે ચોવીસ દંડકના કમથી નારક આદિજીના ઉપયોગની પ્રરૂપણ કરાય છેશ્રી ગૌતમસ્વામી–હે ભગવન્! નારકેના ઉપયોગ કેટલા પ્રકારના કહેલા છે?
શ્રી ભગવાન-હે ગૌતમ ! નાકેના ઉપયોગ બે પ્રકારના કહેલા છે–સાકારપગ અને અનાકારે પગ.
શ્રી ગૌતમસ્વામી–હે ભગવન ! નારકેન સાકારોપયોગ કેટલા પ્રકારના કહ્યા છે?
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૫
