________________
प्रमेयबोधिनी टीका पद २६ सू० १ कर्मवेदबन्धनिरूपणम् भवति एवं जाव वेमाणिए' एवम-नैरयिकोक्तरीत्या याक्त-अदरकुमारादि भवनपतिः प्रथिवीकायिकायेकेन्द्रियो विकलेन्द्रियःपञ्चेन्द्रियतिर्यग्योनिको वानव्यन्तरो ज्योतिको वैमानिकश्चापि ज्ञानावरणीयं कर्म वेदयमानः सप्तविधबन्धको वा, अष्टविधबन्धको वा भवति, नवरम्-‘एवं मणूसे जहा जीवे' एवम्-पूर्वोक्तरीत्या मनुष्यो यथा समुच्चयजीवः उक्तस्तथा सप्तविधबन्धको वा अष्टविधबन्धको वा पङ्गविधबन्धको वा एकविधबन्धको वा भवति, अथ बहुत्वमधिकृत्य गौतमः पृच्छति-'जीवा णं भंने ! णाणावरगिज्ज कम्मं वेदेमाणा कइकम्मपगडी पो बंधति?' हे भदन्त ! जीवाः खलु ज्ञानावरणीयं कर्म वेदयमानाः कति कर्मप्रकृती र्वध्नन्ति ? भगवान् नव भङ्गानाह-'गोयमा !' हे गौतम ! 'सव्वे वि ताव होज्जा सत्तविहबंधगा य अहहिबंधगा य१' सर्वेऽपि तावद् भवेयुर्ज्ञानावरणीयं कर्म वेदयमानाः जीवाः सप्तविध बन्धकाश्च अष्टविधबन्धकाश्च १, 'अहवा सत्तविहबंधगा य अविबंधगा य छबिहबंधगे य२' वैमानिकों तक कह लेना चाहिए, अर्थात् नारकों की तरह ही असुरकुमार आदि भवनपतियों, पृथ्विकायिक आदि एकेन्द्रियों विकलेन्द्रियों, पंचेन्द्रिय तिर्यंचों, वानव्यन्तरों, ज्योतिष्कों और वैमानिकों के विषय में भी यही कहना चाहिए कि वे ज्ञानावरण का वेदन करते हुए सात या आठ प्रकृतियों का बन्ध करते हैं ! विशेषता यह है कि मनुष्य का कथन समुच्चय जीव के समान समझना चाहिए, अर्थात् मनुष्य ज्ञानावरण का वेदन करता हुआ सात, आठ, छह अथवा एक प्रकृति का बन्ध करता है।
अब बहुत्व की विवक्षा करके गौतमस्वामी प्रश्न करते हैं -हे भगवन् ! बहत जीव ज्ञानावरणकर्म का वेदन करते हुए कितनी कर्मप्रकृतियों का बन्ध करते हैं ?
भगवान्-हे गौतम ! (१) सभी ज्ञानावरणीय कर्म का वेदन करने वाले जीव सात के बन्धक अथवा आठ के बन्धक होते हैं। અને નહીં તે આઠને બન્ધ કરે છે. એ જ પ્રકારે વૈમાનિક સુધી કહેવું જોઈએ.
અર્થાતુ-નારકની જેમ જ અસુરકુમાર આદિ ભવનપતિ, વાનવ્યન્તરો, જ્યોતિશ્કે અને વૈમાનિકોના વિષયમાં પણ આજ પ્રમાણે કહેવું જોઈએ.
તેઓ જ્ઞાનાવરણીયનું વેદન કરતાં સાત આગર આઠ પ્રકૃતિને બંધ કરે છે. વિશેષતા એ છે કે મનુષ્યનું કથન સમુચ્ચય જીવન સમાન સમજવું જોઈએ. અર્થાત્ મનુષ્ય જ્ઞાનાવરણનું વેદન કરતાં સાત, આઠ છે અથવા એક પ્રકૃતિને બંધ કરે છે.
હવે બહુત્વની વિવક્ષા કરે છે
શ્રીગૌતમસ્વામી-હે ભગવદ્ ઘણા જીવ જ્ઞાનાવરણકમનું ઉદન કરતા થા કેટલી કમ પ્રકૃતિને બંધ કરે છે?
શ્રી ભગવાન–હે ગૌતમ(૧) બધા જ્ઞાનાવરણીયક્રમનું વેદન કરનારા કોઈ જ સાતના બંધક અથવા આઠના બંધક હોય છે.
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૫
