________________
प्रमेयबोधिनी टीका पद २४ सू० १ कर्मप्रकृतिबन्धनिरूपणम्
__ ४७९ विंशतिदण्ड का वाच्या एकत्वपृथक्त्राभ्यां भणितव्याः, गौतमः पृच्छति-'वेयणिज्जं बंधमाणे जीये कहकम्मपगडीओ बंधइ ?' हे भदन्त ! वेदनीयं कर्म बध्नन् जीयः कति कर्मप्रकृती बंधनाति ? भगवानाह-'गोयमा!' हे गौतम! 'सत्तविहबंधए वा अविहबंधए वा छविहबंधए वा एगविहबंधए वा' वेदनीयं कर्मवघ्नन् कश्चिजीवः सप्तविधबन्धको वा भवति, कश्चित्पुनरष्टविधबन्धको वा भवति, कश्चित्तु पइविधवन्धको भवति, उपशान्तमोहादिः पुनरे कविधवन्धको वा भवति, एवं मणूसे वि' एवम्-समुच्चयजीवोक्तरीत्या मनुष्योऽपि कश्चिद् वेदनीयं कर्म बध्नन सप्तविधवन्धको वा भवति, कश्चिदष्टविधबन्धको वा, कश्चित् षविधवन्धको वा, उपशान्तमोहादिर्मनुष्यस्तु एकविधबन्धक एव भवतीति भावः, 'सेता नारगादीया सत्तविहबंधगा य अविहबंधगा जाव वेमाणिए' शेषो नारकादिवेदनीयं कर्म बध्नन् सप्तविधबन्धकश्च कश्चिद भवति कश्चित्पुनरष्टविधबन्धकश्च भवति, यावत्-अमुरकुमारनागकुमारादि भवनपतिपृथि समग्र व्याख्यान समझ लेना चाहिए। ___ गौतमस्वामी-हे भगवन् ! वेदनीयकर्म को बांधता हुआ जीव कितनी कर्मप्रकृतियों का बन्ध करता है ? ___भगवान्-हे गौतम ! वेदनीयकर्म का बन्ध करता हुआ कोई जीव सात प्रकृतियों का बन्धक होता है, कोई आठ का बन्धक होता है कोई छह का बन्धक होता है और उपशान्तमोह आदि कोई एक ही प्रकृति का बन्धक होता है।
समुच्चय जीव के समान मनुष्य भी समझ लेना चाहिए, अर्थात् वेदनीय कर्म को बांधने वाला कोई मनुष्य सात प्रकृतियों का बन्धक, कोई आठ का बन्धक कोई छह का बन्धक और कोई एक का बन्धक होता है।
शेष नारक आदि वेदनीयकर्म को बांधते हुए कोई सात के बन्धक और कोई आठ के बन्धक होते हैं। इसी प्रकार असुरकुमार आदि भवनपतियों, બહુવચનથી જીવ આદિ પચીસે દંડકને લઈને પૂર્વવત્ સામાન્ય વ્યાખ્યાન સમજી લેવું જોઈએ.
શ્રીગૌતમસ્વામી–હે ભગવન્! વેદનીયકર્મને બાંધી રહેલા જીવ કેટલી કર્મપ્રકૃતિન બંધ કરે છે?
શ્રી ભગવાન–હે ગૌતમ ! વેદનીયકર્મને બંધ કરી રહેલ કેઈ જીવ સાત પ્રકૃતિ. ને બન્થક થાય છે. કેઈ આઠના બંધક થાય છે. કેઈ છના બંધક થાય છે અને ઉપશાતમ આદિ કોઈ એક જ પ્રકૃતિને બંધક બને છે.
સમુચ્ચય જીવની સમાન મનુષ્ય પણ સમજી લેવા જોઈએ. અર્થાત્ વેદનીયકર્મને બાંધનારા કેઈ મનુષ્ય સાત પ્રકૃતિના બધક કે આઠને બધેક, કોઈ છના બન્ધક અને કેઈ એકના બક બને છે.
શેષ નારક આદિ વેદનીયકર્મને બાંધી રહેલા કેઈ સાતના બન્ધક અને કેઈ આઠના બંધક થાય છે. એજ પ્રકારે અસુરકુમાર આદિ ભવનપતિ, પૃથ્વીકાયિક આદિ એકેન્દ્રિય
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૫
