________________
प्रमेयबोधिनी टीका पद ३६ सू० १४ केवलिसमुद्घातगतक्षेत्रनिरूपणम् ___ ११०७ समुच्चय जीवोक्तरीत्या मनुष्येऽपि आहार कसमुद्घातपक्तव्यता द्रष्टव्या, यद्यपि मनुष्या. णामेवाहारकसमुद्घातस्य सद्भावेन समुच्चयजीवपदे आहारक समुद्घातप्ररूपणे मनुष्य स्यान्तर्भायो भवति एय, तथापि चतुर्विंशति दण्ड कक्रमेण विशेषतया प्राप्तस्य मनुष्यस्याहारकसमुद्घातप्ररूपणे न पुनरुक्तिदोषः सम्भवतीति भावः ॥ सू० १३ ॥
मूलम्-अणगारस्त णं भंते ! भावियप्पणो केवलिसमुग्घाएणं समो हयस्त जे चरमा निजरापोग्गला. सुहुमाणं ते पोग्गला पण्णत्ता समणाउसो ! सव्वलोगं पि य णं ते फुसित्ता णं चिटुंति ? हंता, गोयमा ! अणगारस्स भावियप्पणो केवलिसमुग्घाएणं समोहयस्स जे चरमा निजरा पोग्गला, सुहमाणं ते पोग्गला पण्णत्ता समणाउसो! सव्वलोगं पि य णं फुसित्ताणं चिटंति, छउमत्थेणं भंते ! मणूसे तेसि गिज्जरापोग्गलाणं किंचि वण्णेणं वष्णं गधेणं गंधं रसेणं वा रसं फासेण वा फासं जागइ, पासइ ? गोयमा ! णो इणट्टे समटे, से केणटेणं भंते ! एवं वुच्चइ-छउमत्थेणं मणूसे तेसिं णिज्जरापोग्गलाणं णो किंचि वण्णेणं वण्णं गंधेणं गंधं रसेणं रसं कासेणं फासं णो जाणइ पासइ ? गोयमा ! अयं णं जंबुद्दीवे दीवे सव्वदीवसमुदाणं सव्वभंतराए सव्वखुड्डाए वढे तेल्लापूधसंठाणसंठिए, वट्टे रहचकवालसंठाणसंठिए वट्टे पुक्खरकणिया संठाणसंठिए बट्टे परिपुण्णचंदसंठाणसंठिए एगं
समुच्चय जीव के समान मनुष्य के आहारकसमुद्घात की वक्तव्यता भी समझ लेना चाहिए । यद्यपि आहार कसमुद्घात मनुष्यों को ही होता है, अत. एव समुच्चय जीव पद में जो आहारकसमुद्घात की प्ररूपणा की गई है, उसमें मनुष्य का अन्तर्भाव हो ही जाता हैं, तथापि दण्डक क्रम से विशेष रूप से प्राप्त मनुष्य के आहारकसमुद्घात का भी उल्लेख किया गया है। इस कारण यहाँ पुनरुक्ति दोष की संभावना नहीं करना चाहिए । ।। सू० १३॥
સમુચ્ચય જીવના સમાન મનુષ્યના આહારકસમૂદ્દઘાતની વક્તવ્યતા પણ સમજી લેવી જોઈએ, યદ્યપિ આહારકસમુદ્દઘાત મનુષ્યને જ થાય છે, તેથી જ સમુચ્ચય જીવ પદમાં જે આહારકસમુદ્રઘાતની પ્રરૂપણા કરાઈ છે, તેમાં મનુષ્યને અન્તર્ભાવ થઈ જ જાય છે, છતાં પણ દંડક કમથી વિશેષ રૂપથી મનુષ્યના આહારકસમુદ્દઘાતને પણ ઉલ્લેખ કરાવે છે, એ કારણે અહીં પુનરૂક્તિ દેષની સંભાવના ન કરવી જોઈએ. સૂત્ર ૧૩
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૫