________________
११०६
प्रज्ञापनासूत्रे कत्यस्य प्रत्यक्षसिद्धत्वादिति भावः, सम्पति आहारकसमुदघातगतेन जीवेन व्यापाद्यमान जीवर्येऽन्ये जी व्यापाद्यन्ते ये चान्य जीव ापाद्यमाना आहारकसमुदघातगतेन जीवेन व्यापाद्यन्ते तानधिकृत्य आहारकसमुदघातगतस्य तस्य जीवस्य तेषाश्चाहारकसमुद्घातगतजीवात्मप्रदेशविश्लिष्टपुद्गलस्पृष्टानां जीवानां क्रियाः प्ररूपयितुमाह-'से णं भंते ! तेय जीया अण्णेसिं जीवाणं परंपराघारणं कति किरिया ? हे भदन्त ! स खलु आहारकसमुद्र घातगतो जीया ते च-आहारकममुद्घातगाजीयसम्बन्धि पुद्गलस्पृष्टा जीयाः अन्येषा जीयानां परम्पर पाते खलु कति क्रिया भयन्ति ? भगवानाह-'गोयमा !' हे गौतम ! 'तिकिरिया विचउकिरिया वि पंचकिरिया वि' त्रिक्रिया अपि ते भवन्ति चतुक्रिया अपि ते भवन्ति पञ्चक्रिया अपि ते भवन्ति प्रागुक्तयुक्तेः, ताश्च पश्चक्रिया:-आरम्भिकी प्राद्वेषिकी आधिकरणिको पारितापनिको प्राणातिपातक्रियारूपाश्वावसेयाः, 'एवं मणूसे वि' एवम्होते हैं, क्योंकि शरीर से स्पृष्ट होनेवाले सप आदि जोधन रहित कर देनेवाले भी देखे जाते हैं।
अब आहारकसमुद्घात का जीव के द्वारा मारे जाने वाले जीवों के द्वारा जो दूसरे जीव मारे जाते हैं और अन्य जीवों के द्वारा मारे जाने वाले आहारक ममुद्घात कर्ता जीव के द्वारा मारे जाते हैं, उनकी अपेक्षा से क्रियाओं का निरूपण करते हैं
गौतमस्वामी-हे भगवन् ! आहारकसमुदघान करने वाला वह जोव और आहारकसमुदघातगत जीव संबंधी पुद्गलों द्वारा स्पृष्ट वे जीव अन्य प्राणियां का परम्परा से जो घात करते हैं, उस घात के कारण उन्हें कितनी क्रियाएं होती हैं ? __ भगवान्-हे गौतम ! पूर्वोक्त युक्ति के अनुसार वे तीन क्रिया वाले भी होते हैं, चार क्रियावाले भी होते हैं और पांच क्रियावाले भी होते हैं। ये पांच क्रियाएं ये हैं-कायिकी आधिकरणिकी, प्राद्वेषिकी, पारितापिनिकी और प्राणातिपातिकी।
જીવ મારી નખાય છે અને અન્ય જીવે દ્વારા મારી નખાનારા આહારકસમુદઘ ત કર્તા જીવના દ્વારા મારી નખાય છે તેમની અપેક્ષાએ ક્રિયાઓનું નિરૂપણ કરે છે
શ્રી ગૌતમસ્વામી–હે ભગવન્! આહારકસમુદ્દઘાત કરનારા તે જીવ અને આહારક સમુદ્દઘાતગત જીવ સંબંધી પુદ્ગલ દ્વારા પૃષ્ટ તે જીવ અન્યપ્રાણિ પરંપરાથી ઘાત કરે છે, તે ઘાતના કારણે તેમને કેટલી ક્રિયાઓ થાય છે ?
શ્રી ભગવાન–હે ગૌતમ! પૂર્વોક્ત યુક્તિના અનુસાર તેઓ ત્રણ કિયાવાળા પણ હોય છે, ચાર ક્રિયાવાળા પણ હોય છે અને પાંચ ક્રિયાવાળા પણ હોય છે. તે પાંચ ક્રિયાએ આ છે-કાચિકી, આધિકરણિકી, પ્રાàષિકી, પરિતાપનિકી અને પ્રાણાતિપાતિકી.
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૫