________________
१०३२
प्रज्ञापनास्त्रे
सर्वत्र भणितव्याः, सर्वजीवानां चत्वारोऽपि समुद्घाता यावल्लोभसमुद्घातो यावद् वैश fararai वैमानिकत्वे ॥ ०९ ॥
टीका - अथ कपायसमुद्घातानां विशेषवक्तव्यतां परूपयितुमाह - 'कह णं भंते ! कसाय समुग्धाया पण्णत्ता ?' हे मदन्त ! कति खलु कपायसमुद्घाताः प्रज्ञप्ताः ? भगवानाह - 'गोमा !' हे गौतम ! 'चत्तारि कसायसमुग्धाया पण्णत्ता' चत्वारः कषायसमुद्घाताः प्रज्ञप्ताः, 'तं जहा- कोहसमुग्धा माणसमुग्धाए मायासमुग्धाए लोहसमुग्धार' तद्यथा- क्रोधसमुद्घातः, मानसमुद्घातः, मायासमुद्घातः, लोमसमुद्घातः, गौतमः पृच्छति - नेरइया णं भंते ! कइकसायसमुग्धाया पण्णत्ता ? हे भदन्त ! नैरयिकाणां कति कषायसमुद्घाताः प्रज्ञप्ताः ? भगवानाह - 'गोयमा !' हे गौतम !' चत्तारि कसायसमुग्धाया पण्णत्ता' चत्वारः कषायसमुद्घाताः प्रज्ञप्ताः, 'एवं जाव वैमाणियाणं' एवम्-नैरयिकाणामिव यावद्-असुरकुमारादि भवनपतीनां पृथिवीकायिकाद्ये केन्द्रियाणां विकलेन्द्रयाणां पञ्चेन्द्रियतिर्यग्योनिकानां मनुष्याणां समुद्घात (जाय लोभसमुग्धाओ) यावत् लोमसमुद्घात (जाव वैमाणियाण माणियत्ते) यावत् वैमानिकों के वैमानिक पर्याय में || सू० ९ ॥
टीकार्थ - अब कषायसमुद्घात की विशेष वक्तव्यता का निरूपण किया जाता है
गौतमस्वामी - हे भगवन् ! कषायसमुद्घात कितने हैं ?
भगवान - हे गौतम! चार कषायसमुद्घात कहे हैं । वे इस प्रकार हैं- क्रोध समुद्घात, मानसमुद्घात, मायासमुद्घात, लोभसमुद्घात ।
गौतमस्वामी - हे भगवन ! नारकों के कितने कषायसमुदघात कहे हैं ?
भगवान् हे गौतम! चार कषायसमुद्घात कहे हैं। इसी प्रकार असुरकुमार आदि भवनपतियों के, पृथिवीकायिक आदि एकेन्द्रियों के, विकलेन्द्रियों के, पंचेन्द्रियतियेचों के मनुष्यों, के, वानव्यन्तरों के, ज्योतिष्कों के और ग्वाया) गधा भयोना यारे समुद्दधात (जाव लोहसमुग्धाओ) यावत् बोलसमुद्घात (जाव वेमाणियाण वेमाणियत्ते) यावत् वैभानिहोना वैमानिक पर्यायां ॥ सू० ८ ॥
ટીકા:-હવે કષાયસમુદ્ધાતની વિશેષ વક્તવ્યતાનું નિરૂપણ કરાય છે— શ્રી ગૌમતસ્વામી-હે ભગવન્ ! કષાયસમુદ્ઘાત કેટલા કહ્યા છે ?
શ્રી ભગવાન-ૐ ગૌતમ ! ચાર કષાયસમુધાત કહ્યા છે. તેએ આ પ્રકારે છે ક્રોધ उषायसभुद्दघात, मानसभुद्घात, भायासभुद्घात, बोलसमुद्घात.
શ્રી ગૌતમસ્વામી-હે ભગવન્ ! નારકેાના કેટલા કષાયસમુદ્દાત કહ્યા છે ? શ્રી ભગવાન હૈ ગૌતમ ! નારાના ચાર કષાયસમુદ્દાત કહ્યા છે. એજ પ્રકારે અસુરકુમાર આદિ ભવનપતિયાના, પૃથ્વીકાયિક આદિ એકેન્દ્રિયાના, વિકલેન્દ્રિયાના, પાંચેન્દ્રિયતિય ચાના, મનુષ્યેાના, વાનન્યન્તાના, જ્યાતિષ્કાના અને વૈમાનિકે ના, ચાર
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૫
