________________
प्रमैयबोधिनी टोका पद ३६ म० ९ कायसमुद्घातनिरूपणम्
१०३३ धानव्यन्तराणां ज्योतिष्काणां वैमानिकानाश्चापि चत्वारः कषायसमुद्घाताः प्रज्ञप्ताः, सम्प्रति एकैकस्य नैरयिकादे वैमानिकान्तस्य चतुर्विंशतिदण्डकक्रमेण कषायसमुद्घातान् प्ररूपायितुमाह-'एग मेगस्स णं भंते ! नेरइयस्स केवइया कोहसमुग्घाया अईया ?' हे भदन्त ! एकैकस्य खलु नैरयिकस्य कियन्तः क्रोधसमुद्घाता अतीताः सन्ति ? भगवानाह-'गोयमा !" हे गौतम ! 'अणंता' एकैकस्य नैरयिकस्य अनन्ताः क्रोधसमुदघाता अतीताः सन्ति, 'केव इया पुरेक्खडा' कियन्त:-'क्रोधसमुद्घाता नैरयिकस्य पुरस्कृताः- अनागताः सन्ति ! भगवानाह-'गोयमा !" हे गौतम ! 'कसइ अस्थि कस्मइ नस्थि' कस्यचिन्नैरपिकस्य अना. गताः क्रोधसमुद्घाताः सन्ति, कस्यचिन्नैरयिकस्य न सन्ति, तत्र नरकभवप्रान्ते वर्तमानो यः स्वमायादेव स्तोककषायः कषायसमुदघातं विनैव मरणधर्ममासाध नरकादुदवृत्तः सन् मनुष्यभवमवाण्य कषायसमुद्घातमप्राप्त एव सिद्धो भविष्यति तस्यानागतः कषायसमुद्घातो वैमानिकों के चार कषायसमुद्घात कहे गए हैं।
अब एक-एक नारक से लेकर वैमानिक पर्यन्त चौवीसों दंडको के क्रम से कषायसमुद्घात की प्ररूपणा की जाती है।
गौतमस्वामी-हे भगवन् ! एक-एक नारक के अतीत क्रोधसमुदघात कितने हैं?
भगवान्-हे गौतम ! एक-एक नारक के अतीत क्रोधसमुद्घात अनन्त हैं।
गौतमस्वामी-हे भगवन् ! एक-एक नारक के भावी क्रोधसमुदघात कितने हैं ?
भगवान्-हे गौतम ! किसी नारक के होते हैं, किसी के नहीं होते हैं। जो नारक, नारक भय के अन्तिम समय में वर्तमान है और जो स्वभाव से ही मन्दकषायी है, वह कषायसमुदघात विना ही मृत्यु को प्राप्त हो कर नरक से निकल कर, मनुष्य भव में उत्पन्न होनेवाला है और कषायसमुदधात किए કષાયસમુદ્દઘાત કહેલા છે.
હવે એક–એક નારકેને લઈને વૈમાનિક પર્યત ચોવીસે કેના ક્રમથી કપાયસમુદ્દઘાતની પ્રરૂપણ કરાય છે
શ્રી ગૌતમસ્વામી–હે ભગવન! એક–એક નારકેના અતીત ક્રોધ મુદ્દઘાત કેટલા છે? શ્રી ભગવાન હે ગૌતમ? એક–એક નારકના અતીત કોષસમુદ્ધાત અનન્ત છે. શ્રી ગૌતમસ્વામી–હે ભગવન ! એક–એક નારકના ભાવી કોલસમુદૂઘાત કેટલા છે?
શ્રી ભગવાન ગૌતમ! કઈ નારકના હોય છે, કેઈના નથી હોતા. જે નારકલવના અંતિમ સમયમાં વર્તમાન છે અને જે સ્વભાવથી જ મન્દ કષાયી છે, તે કષાયસ મુદ્દઘાતના સિવાય મૃત્યુને પ્રાપ્ત થઈને નરકથી નિકળીને, મનુષ્યભવમાં ઉત્પન્ન થનાર છે અને કષાયસમુદઘાત કર્યા સિવાય જ સિદ્ધ થઈ જશે, તેના ભાવી કાયસમુદ્ર
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૫
