________________
१०२६
प्रज्ञापनासूत्रे
सदभावात् - तेभ्योऽपि - ' कसायसमुग्धाएणं समोहया सखेज्जगुणा' कषायसमुद्घातेन समवहताः पंचेन्द्रियतिर्यग्योनिका : संख्येयगुणा भवन्ति, तदपेक्षयाऽपि - 'असमोहया संखेज्ज - गुण' असमवहताः पञ्चेन्द्रियतिर्यग्योनिका : संख्येयगुणा भवन्ति, प्रागुक्तयुक्ते:, गौतमः पृच्छति - ' मणुस्साणं भंते ! वेयणासमुग्धाएणं समोहयाणं कसायसमुग्धारणं मारणंतियसमुग्धारणं वेव्वियसमुग्धाएणं तेयगसमुग्याएणं आहारगसमुग्धाएणं केवलिसमुग्धाएणं समोहयाणं असमोहयाण य कयरे कयरेहिंतो अप्पा वा बहुया वातुल्ला वा विसेसाहिया वा?' हे मदन्त ! मनुष्याणां वेदनासमुद्घातेन समवहतानां कषायसमुद्घातेन मारणान्तिक. समुद्घातेन वैक्रियसमुद्घातेन तैजससमुद्घातेन आहारकसमुद्घातेन केवलिसमुद्घातेन समवहतानाम् असमवहतानाञ्च मध्ये कतरे कतरेभ्योऽल्पा वा बहुका वा तुल्या या विशे पाधिका वा भवन्ति ? भगवानाह - 'गोयमा !' हे गौतम ! 'सव्वत्थोवा मणुस्सा आहारगसमुग्धाणं समोहया' सर्वस्तोका मनुष्या आहारकसमुद्घातेन समवहता भवन्ति अतिस्तोअपेक्षा न मरते हुए असंख्यातगुणा हैं और उनमें वेदना समुद्घात का सद्भाव होता है । उनकी अपेक्षा भी कषायसमुद्घात से समवहतपंचेन्द्रिय तिर्यच संख्यातगुणा हैं और उनकी अपेक्षा भी असमवहन पंचेन्द्रियनिर्यच संख्यात गुणा हैं । युक्ति पूर्ववत् ही समझ लेना चाहिए ।
गौतमस्वामी - हे भगवन् ! वेदनासमुदघात से समवहत कषासमुद्घात से समवहत, मारणान्तिकसमुद्घात से समवहत, वैक्रियसमुद्घात से समवहत, तैजससमुद्घात से समवहत, आहारकसमुद्घात से समवहत, केवलिसमुद् घात से समवहत और असमवहत मनुष्यों में कौन किससे अल्प, बहुत, तुल्य या विशेषाधिक हैं ?
भगवान् हे गौतम! आहारकसमुद्घात से समवहत, मनुष्य सब से कम हैं, क्योंकि आहारकशरीर का आरंभ करनेवाले मनुष्य अत्यल्प ही होते हैं । સમયહત અસંખ્યાતગણા છે, કેમ કે મરનારા જીવાની અપેક્ષાએ ન મરનારા અસખ્યા તાણા છે અને તેમનામાં વેદનાસમુદ્ધાતી ક્રમવહત પંચેન્દ્રિય તિય સખ્યાત ગણા છે અને તેમની અપેક્ષાએ પણ અસમહત પંચેન્દ્રિય તિય ́ચ સંખ્યાતગણુા છે. યુક્તિપૂવત જ સમજી લેવી જોઈએ.
શ્રી ગૌતમસ્વામી-હે ભગવન્ ! વેદનાસમુદ્લાતથી સમવહત, કષાયસમુદ્ધાતથી સમવહેત, મારણાન્તિક સમુદ્ઘાતથી સમવહત, વૈક્રિયસમુદ્ધાતથી સમયહત, તેજસસમુદ્ઘાતથી સમવહત, આહારક સમુદ્ધાંતથી સમવહત, કેલિસમુદ્ઘાતથી સમવહત અને અસમહત મનુષ્યમાં કેણુ કોનાથી અલ્પ, અધિક, તુલ્ય અથવા વિશેષાધિક છે?
શ્રી ભગવાન-હે ગૌતમ! આહારકસમુઘાતથી સમહત મનુષ્ય બધાથી ઓછા છે, કેમકે આહારક શરીરના આરંભ કરનારા મનુષ્ય. અત્ય‚ જ હાય છે. તેમની અપેક્ષાએ
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૫
