________________
७७०
PADD
प्रज्ञापनासूत्रे खलु किं संस्थितं-किमाकारं प्रज्ञप्तम् ? भगवानाह-'गोयमा !' हे गौतम ! 'मसूरचंदसंठाणसंठिय पण्णत्ते' मसूरचन्द्रसंस्थानसंस्थितं-मसरस्य-अन्नविशेषस्य चन्द्राकारम-अर्द्धचन्द्राकार यद् द्विदलं तस्य संस्थानेन-आकारेण संस्थितं-व्यवस्थितं विशिष्टं पृथिवीकायिकैकेन्द्रियतैजसशरीरं प्रज्ञप्तम् ‘एवं ओरालियसंठाणाणुसारेण भाणियव्वं जाव चउरिदियाण वि' एवम्-पूर्वोक्तरीत्या औदारिकशरीरसंस्थानानुसारेण एकेन्द्रियतैनसशरीरसंस्थानं भणितव्यम्-वक्तव्यं यावद् अकायिकतेजस्कायिकवायुकायिकवनस्पतिकायिकैकेन्द्रियतैजसशरीरसंस्थान द्वीन्द्रियत्रीन्द्रियचतुरिन्द्रियाणाश्चापि तेजसशरीरसंस्थानं द्रष्टव्यम्, गौतमः पृच्छति-'नेरइया णं भंते ! तेयगसरीरे किं संठिए पण्णत्ते' हे भदन्त ! नैरयिकाणां तैजसशरीरं किं संस्थितं-किमाकारं प्रज्ञप्तम् ? भगवानाह-'गोयमा !' हे गौतम ! 'जह वेउनियसरीरे' यथा नैरयिकाणां वैक्रियशरीरे संस्थानं प्रतिपादितं तथा तैनस. शरीरस्या पि संस्थानं प्रतिपत्तव्यम्, 'पंचिंदियतिरिक्खजोणियाणं मसाणं जहा एएसि
श्रीगौतमस्वामी-हे भगवन् ! पृथिवीकायिक एकेन्द्रियों का तैजसशरीर किस आकार का कहा है ?
भगवान्-हे गौतम ! मसूर की दाल के आकार का कहा गया है। मसूर एक प्रकार का धान्य होता है और यहां चन्द्र का अर्थ दाल है।
इस प्रकार औदारिकशरीर के संस्थान के अनुसार एकेन्द्रियों के तैजस. शरीर का संस्थान कह लेना चाहिए। अप्कायिकों, तेजस्कायिकों, वायुकायिकों
और बनस्पतिकायिकों के तैजसशरीर का तथा दीन्द्रिय, त्रीन्द्रिय और चतुरिन्द्रियों के तैजसशरीर का आकार भो औदारिक जैसा हो समझना चाहिए।
श्रीगौतमस्वामी-हे भगवन् ! नारकों के तैजसशरीर का संस्थान किस प्रकार का होता है ?
भगवान-गौतम ! जैसे नारकों के वैक्रियशरीर का सस्थान कहा है, वैसा
શ્રીગૌતમસ્વામી-હે ભગવન ! પૃથ્વીકાયિક એ કેન્દ્રિયેના તૈજસશરીર કેવા આકા२ना ४ छ ?
શ્રીભગવાન્ હે ગૌતમ ! મસૂરની દાળના આકારના કહેલાં છે. મસૂર એક જાતનું ધાન્ય હોય છે અને અહી ચન્દ્રને અર્થ દાળ છે.
આ રીતે ઔદારિક શરીરના સંસ્થાનાનુસાર એકેન્દ્રિના તેજસ શરીરના સંસ્થાન કહેવાં જોઈએ. અપકાયિક, તેજરકાયિક, વાયુકાયિકો અને વનસ્પતિકાયિકોના તેજસશરીરના તથા હીન્દ્રિય ત્રીન્દ્રિય અને ચતુરિન્દ્રિયાના તેજસશરીરના આકાર પણ દારિક જેવા જ સમજવા જોઈએ.
શ્રીગૌતમસ્વામ–ભગવન્! નારકેના તેજસશરીરના સંસ્થા ન કેવા પ્રકારના હોય છે ? શ્રીભગવાન-ગૌતમ! જેવા નાર કોના વિક્રિય શરીરના સંસ્થાન કહ્યા છે, તેવાં જ તૈજ
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૪
