________________
७७१
प्रमेयबोधिनी टीका पद २१ २० ८ तैजसशरीरनिरूपणम् चेव ओरालियत्ति' पश्चेन्द्रियतिर्यग्योनिकानां मनुष्याणाञ्च तैजसशरीरसंस्थानं यथा एतेषाचैव-पञ्चेन्द्रियतिर्यग्योनिकमनुष्याणामौदारिकाणां शरीरसंस्थान मुक्तं तथा वक्तव्यम्, गौतमः पृच्छति-'देवाणं भंते ! किं संठिए तेयगसरीरे पण्णत्ते ?' हे भदन्त ! देवानां किं संस्थि. तम्-किमाकारविशिष्टं तैजसशरीरं प्रज्ञप्तम् ? भगवानाह-'गोयमा !' हे गौतम ! 'जहा वेउ. वियस्स जाव अणुत्तरोक्वाइयत्ति' यथा देवानां वैक्रियस्य शरीरस्य संस्थानं प्रतिपादितं तथैव तेषां तैजसशरीरस्यापि संस्थानं प्रतिपतव्यं यावद्-असुरकुमारादि दशभवनपतियक्षाघष्ट वान व्यन्तर चन्द्रसूर्यादि पञ्चज्योतिष्क सौधर्मेशानादि द्वादशकल्पोपनकवैमानिकदेव कल्पातीत नवग्रैवेयकविजयवैजयन्तादिपश्चानुत्तरौपपातिकसर्वार्थसिद्धपर्यन्तदेवानां तेजसशरीरसंस्थानमवसेयमिति पूर्वेण सम्बन्धः, तथा च जीवप्रदेशानुसारि तैजसशरीरं भवति तस्माद् यदेव ही तैजसशरीर का भी संस्थान समझ लेना चाहिए।
पंचेन्द्रिय तिर्यंचों तथा मनुष्यों के तैजसशरीर का संस्थान उसी प्रकार का होता है जैसा उनके औदारिकशरीर का होता है।
गौतमस्वामी-हे भगवन् ! देवों के तैजसशरीर का आकार किस प्रकार का कहा गया है। ___ भगवान्-हे गौतम ! जैसे देवों के वैक्रियशरीर का आकार कहा है, उसी प्रकार उनके तैजसशरीर का आकार भी जान लेना चाहिए । यावत् असुरकुमार आदि दश भवनपतियों, यक्ष आदि आठ व्यन्तरों, चन्द्र सूर्य आदि पांच ज्योतिकों, सौधर्म ईशान आदि बारह कल्पोपपन्न वैमानिक देवों, कल्पातीतों में नौ ग्रेवेयकों देवों तथा विजय वैजयात आदि पांच अनुत्तरोपपातिक देवों के तैजस शरीर का संस्थान उनके वैक्रियशरीर के संस्थान सरीखा ही होता है।
तात्पर्य यह है कि तेजसशरीर जीव के प्रदेशों के अनुसार होता है । अतસશરીરના સંસ્થાન સમજી લેવાં જોઈએ.
પંચેન્દ્રિય તિર્યંચે તથા મનુષ્યના તેજસશરીરના સંસ્થાન એવા પ્રકારના હોય છે જેવાં તેમના દારિક શરીરના હોય છે.
શ્રીગૌતમસ્વામી–હે ભગવન્ ! દેના તૈજસશરીરનો આકાર કેવા પ્રકારનું હોય છે?
શ્રીભગવાન-હે ગૌતમ! જેવા દેના વેકિયશરીરને આકાર કહ્યો છે, એજ પ્રકારે તેમના તેજસશરીરને આકાર પણ જાણી લેવું જોઈએ.
યાવત્ અસુરકુમાર આદિ દશ ભવનપતિ, યક્ષ આદિઆઠ વ્યન્તરો, ચન્દ્ર, સૂર્ય આદિ પાંચ તિથ્ય, સૌધર્મ ઈશન આદિ બાર ક૯પપન વૈમાનિક દે, કપાતી તેમાં નવ રૈવેયકના દેવ તથા વિજય વૈજ્યન્ત આદિ પાંચ અનુત્તર પપાતિક દેના તેજસશરીર સંસ્થાન સરખાં જ હોય છે.
તાત્પર્ય એ છે કે તેજસશરીર જીવના પ્રદેશના અનુસાર હોય છે. તેથી જ જે
श्री. प्रशान। सूत्र:४
