________________
प्रमेयबाधिना टीका पद २१ सू० ८ तैजसशरीरनिरूपणम् सौधर्मशानादि द्वादशकल्पोपपन्नकवैमानिकदेवानां कल्पातीतानाच नवौवेयकाणां पश्चानुत्तरौपपातिकसर्वार्थ सिद्धकपर्यन्तवैमानिकदेवानां पर्याप्तापर्याप्त विषयतया द्विगतो भेदो भणितव्य इति पूर्वेण संबन्धः, अथ तैजसशरीरस्य संस्थानप्ररूपणार्थमाह-'तेयगसरीरे णं भंते ! किं संठिए पणत्ते' हे भदन्त ! तैजसशरीरं खलु किं संस्थितं-किमाकारं प्रज्ञप्तम ? भगवानाह-'गोयमा !' हे गौतम ? 'णाणा संठाणसंठिए पण्णत्ते' तैजसशरीरं नानासंस्थान संस्थितम्-अनेकाकारविशिष्टं प्रज्ञप्तम्, गौतमः पृच्छति-एगिदियतेयगसरीरे णं भंते ! किं संठिए पणते ?' हे भदन्त ! एकेन्द्रियतै नसशरीरं खलु किं संस्थितम्-किमाकारं प्रज्ञ. तम् ? भगवानाइ-गोयमा !' हे गौतम ! ‘ण णासंठाणसंठिए पण्णत्ते ? एकेन्द्रियतैजसशरीरं नाना संस्थानसंस्थितम् अनेकाकारयुक्तं प्रज्ञप्तम्, गौतमः पृच्छति-'पुढविकाइय एगिदिय. तेयगसरीरे णं भंते ! कि संठिए एण्णते ?' हे नदन्त ! पृथिवीकायिकैकेन्द्रियतैजसशरीरं । असुरकुमार आदि दश भवनवासियों के, भूत, यक्ष, राक्षस आदि आठ वानव्यन्तरों के, चन्द्रसूर्य आदि पांच ज्योतिष्कों के, सौधर्म ईशान आदि बारह कल्पोपपन्न वैमानिक देवों के, कल्पातीतों में नवग्रैवेयकों तथा पांच अनुत्तरविमानों के देवों के पर्याप्त एवं अपर्याप्त विषयक दो-दो भेद कहलेने चाहिए और इन्हीं के अनुसार तैजसशरीर के भी भेद कहने चाहिए।
अब तैजसशरीर के संस्थान की प्ररूपणा करने के लिए कहते हैं
श्रीगौतमस्वामी-भगवन् ! तेजसशरीर किस संस्थान वाला होता है ? अर्थात् तैजसशरीर का आकार क्या है ?
भगवान्-हे गौतम ! तेजसशरीर अनेक संस्थानों वाला होता है।
श्रीगौतमस्वामी-हे भगवन् ! एकेन्द्रिय जीवों का तैजसशरीर किस संस्थान का होता है? __भगवान-हे गौतम ! एकेन्द्रियों कातैजसशरीर अनेक संस्थानों वाला होता है
અસુરકુમાર આદિ દશ ભવનવાસના ભૂત, યક્ષ, રાક્ષસ આદિ આઠ વનવ્યન્તરેના, ચદ્ર સૂર્ય આદિ પાંચ તિષ્કના, સૌધર્મ, ઇશાન આદિ બાર કપોપન દેવેન કલ્પાતી તેમાં નવ રૈવેયક તથા પાંચ અનુત્તર વૈમાનિકોના દેવામાં પર્યાપ્ત તેમજ અપર્યાપ્તક વિષયક બે-બે ભેદ કહી દેવા જોઇએ અને તેમના અનુસાર તૈજસશરીરના પણ ભેદ કહેવા જોઈએ.
હવે તૈજસશરીરના સંસ્થાનની પ્રરૂપણ કરવાને માટે કહે છે–
શ્રીગૌતમસ્વામી–હે ભગવન! તેજસશરીર કેવા સંસ્થાનવાળાં હોય છે? અર્થાત્ તેજસશરીરને આકાર કે છે?
શ્રીભગવાન-હે ગૌતમ! તેજસશરીર અનેક સંસ્થાનેવાળાં હોય છે. શ્રીગૌતમસ્વામી-હે ભગવન એકેન્દ્રિય જીવોના તૈજસશરીર કેવા સંસ્થાનના હોય છે? શ્રીભગવાન હે ગૌતમ! એકેન્દ્રિયના તૈજસશરીર અનેક સંસ્થાનાવાળાં હોય છે. प्र. ९७
श्री. प्रशान। सूत्र:४
