________________
४३७
प्रमेययोधिनी टीका पद १८ सू० ११ दर्शनद्वारनिरूपणम् अन्तर्मुहूर्तमुपलभ्यते, उत्कृष्टेन तु सातिरेकं सागरोपमसहस्रं चतुरिन्द्रियपश्चेन्द्रियतिर्यग्यो. निक नैरयिकादि भवभ्रमणेन अवगन्तव्यम् गौतमः पृच्छति-'अचवखुदंसणी णं भंते ! अच. क्खुदंसणित्ति कालओ केवच्चिरं होई ? है शदन्त ! अचादर्शनी खलु अचादर्शनी इतिअचक्षुर्दर्श नित्वपर्यायविशिष्टः सन कारतः कालापेक्षया किचिरम्-कियत्कालपर्यन्तम व्यवच्छेदेन अवतिष्ठते ? भगवानाह-'गोयमा !' हे गौतम ! 'अचवखुदंसणी दुविहे पण्णत्ते' अचक्षुदर्शनी द्विविधः प्रज्ञप्तः 'तं जहा-अणाईए वा अपजवसिए, अणाइए वा सपज्जपसिए, तद्यथा-अनादिको वा अपर्यवसितः, अनादिको वा सपर्यवसितः, तत्र यः कदाचिदपि न सिद्धिभावं पाप्स्यति सोऽनादि सपर्यवसितोऽ चक्षुदर्शनी अवगन्तव्यः, गौतमः पृच्छति-'ओहिदसणी णं पुच्छा' हे भदन्त ! अवधिदर्शनी खलु अवधिदर्शनित्वपर्यायविशिष्टः सन् कालापेक्षया कियत्कालपर्यन्तं निरन्तर मवतिष्ठते ? इति पृच्छा, भगअन्तर्मुहूर्त तक स्थित रह कर पुनः त्रीन्द्रिय आदि में पैदा हो जाता है, तब चक्षुदर्शनी अन्तर्गहरी तक चक्षुदर्शनी पर्याय से युक्त होता है। उत्कृष्ट कुछ अधिक हजार सागरोपम जो कहा है, वह चौइन्द्रिय, पंचेन्द्रिय तिर्यंच एवं नारक आदि भवों में भ्रमण करने के कारण समझना चाहिए।
गौतमस्वामी-हे भगवन् ! अचक्षुदर्शनी कितने काल तक लगातार अचक्षुदर्शनी पर्याय से युक्त रहता है ?
भगवात-हे गौतम ! अचक्षुदर्शनी दो प्रकार के कहें हैं अनादि अनन्त और अनादि सान्त । जो जीव कभी सिद्धि प्राप्त नहीं करेगा यह अनादि अनन्त अचक्षुदर्शनी कहलाता है । जो कदाचित् सिद्धि पास करेगा, वह अनादि सान्त अचादर्शनी कहलाता है। ___ गौतमस्वामी-हे भगवन् ! अवधिदर्शनी कितने काल तक लगातार अवधि दर्शनी रहता है ? સ્થિત રહીને પુનઃ ત્રીન્દ્રિય આદિમાં પેદા થઈ જાય છે. ત્યારે ચક્ષુદર્શની અન્તમુહૂર્ત સુધી ચક્ષુદર્શની પર્યાયથી યુક્ત હોય છે. ઉત્કૃષ્ટ કાંઈક અધિક સાગરોપમ જે કહ્યા છે તે ચતુ. રિન્દ્રિય, પંચેન્દ્રિય તિર્યંચ તેમજ નારક આદિ ભરોમાં ભ્રમણ કરવાના કારણે સમજવું જોઈએ.
શ્રી ગૌતમસ્વામી–હે ભગવન્ ! અચક્ષુદર્શની કેટલા સમય સુધી નિરન્તર અચક્ષુ દર્શની પર્યાયથી યુક્ત રહે છે?
શ્રી ભગવાન–હે ગૌતમ ! અચક્ષુદર્શની બે પ્રકારના કહ્યા છે–અનાદિઅનન્ત અને અનાદિયાન્ત જે જીવ કયારેય સિદ્ધિ પ્રાપ્ત નહી કરશે તે અનાદિઅનન્ત અચક્ષુદર્શની કહેવાય છે. જે કદાચિત્ સિદ્ધિ પ્રાપ્ત કરશે, તે અનાદિયાન્ત અચક્ષુદશની કહેવાય છે.
શ્રી ગૌતમસ્વામી–હે ભગવન ! અવધિદર્શની કેટલા સમય સુધી નિરન્તર અવધિદશની રહે છે?
श्री. प्रशान। सूत्र:४
