________________
प्रमेयबोधिनी टीका पद १८ सू० १० शानद्वारनिरूपणम्
४२९ सम्यग्दृष्टेरेव ज्ञानिनात्, गौतमः पृच्छति-आमिणिबोहियणाणी णं भंते ! पुच्छा' हे भदन्त ! आभिनियोधिक ज्ञानी खलु आभिनियोधिकज्ञानिखपर्यायविशिष्टः सन् कालापेक्षया कियत्कालपर्यन्तमव्यवच्छेदेन अवतिष्ठते ? भगवानाह-गोगमा !' हे गौतम ! 'एवं चेव' एवञ्चैव-पूर्वोक्तरीत्या यथा सामान्यतोज्ञानी सादिसपर्यवसितो जघन्येन उत्कृष्टेन च प्रतिपादित स्तथाऽऽभिनियोधिज्ञानी अपि अवसेयः, सच जघन्येन अन्तर्मुहृतम् उत्कृष्टेन षट्क्षष्टिः सागरोपमागि सातिरेकाणि यावत् ‘एवं सुयणाणी वि, ओहिणाणी वि एवंचेव' एवम्-आमिनिबोधिकज्ञानिरीत्या श्रुतज्ञानो अपि अवधिज्ञानी अपि एवञ्चैव-पूर्वोक्तरीत्यैव प्रतिपादनीयः किन्तु 'नवरं जद्दण्णेणं एग समयं नवरम् -अयं विशेषः अवधिज्ञानी जघन्येन एकं समयं यावत् अवधिज्ञानिलापर्यायविशिष्टः सन् निरन्तरमवलिष्ठते, अथावधिज्ञानस्य कथमेकसमयता ? इति चेदबोच्यते-अत्र तिर्यग्योनिक पश्चेन्द्रियो मनुष्यो देवो वा विभङ्ग
गौतमस्वामी-हे भगवन् ! आभिनियोधिक ज्ञानी लगातार कितने कालतक आभिनिबोधिक ज्ञानी रहता है ?
भगवान्-गौतम ! इस प्रश्न का उत्तर इसी प्रकार अर्थात् सामान्य ज्ञानी के विषय में जो कहा है, उसी के अनुसार समझना चाहिए, अर्थात् जघन्य अन्तमुहूर्त तक और उत्कृष्ट छयासठ सागरोपम से कुछ अधिक अभिनिबोधिक ज्ञानी निरन्तर अभिनियोधिक ज्ञानी रहता है। ____ अभिनिबोधिक ज्ञानी के समान ही श्रुतज्ञानी और अवधिकज्ञानी का कालमान भी समझलेना चाहिए। विशेषता इतनी ही है कि अवधिज्ञानी का जघन्य अवस्थान काल एक समय का है, अन्तर्मुहूर्त का नहीं। प्रश्न किया जा सकता है कि अवधिज्ञानी का जघन्य काल एक समय का ही क्यों कहा है ? उत्तर यह है कि तिर्यंच पंचेन्द्रिय, मनुष्य अथवा देव विभंगज्ञानी होता हुआ
શ્રી ગૌતમસ્વામી-હે ભગવન્ ! આભિનિધિજ્ઞાન નિરન્તર કેટલા સમય સુધી આભિનિબંધકશાની પણામાં રહે છે ?
શ્રી ભગવાન–હે ગૌતમ ! આ પ્રશ્નનો ઉત્તર એજ પ્રકારે અર્થાત્ સામાન્ય જ્ઞાનીના વિષયમાં જે પ્રમાણે કહ્યું છે, તેને જ અનુસાર સમજી લેવું જોઈએ, અર્થાત્ જઘન્ય અન્તમુહૂર્ત સુધી અને ઉત્કૃષ્ટ છાસઠ સાગરોપમથી કાંઈક અધિક આભિનિબોકિશાની નિરન્તર આભિનિવિજ્ઞાની રહે છે,
આભિનિબેધિકજ્ઞાનીની સમાનજ શ્રુતજ્ઞાની અને અવવિજ્ઞાનીનું કાળમાન પણ સમજી લેવું જોઈએ વિશેષતા એટલી જ છે કે અવધિજ્ઞાનીને જઘન્ય અવસ્થાન કાળ એક સમયનો છે. અન્તર્મુહૂર્તને નથી પ્રશ્ન કરી શકાય છે કે અવધિજ્ઞાનીને જઘન્યકાળ એક સમયને જ કેમ કહે છે?
ઉત્તર એ છે કે-તિર્યંચ પંચેન્દ્રિય, મનુષ્ય અથવા ડેવ વિમાગજ્ઞાની થઈને જ્યારે
श्री प्रशापन। सूत्र:४
