________________
७५२
प्रज्ञापनासूत्रे यिकस्य द्रव्येन्द्रियाणि प्रतिपादितानि तथा प्रतिपत्तव्यानि, तथा च सनत्कुमारादयो देवा अनन्तरमुदवृत्त्य न पृथिव्यादिषु उत्पद्यन्ते अपितु पश्चेन्द्रियेषु तस्मात्ते नैरयिकवदवसेयाः, 'एगमेगस्स णं मंते ! विजयवेजयंतजयंतअपराजियदेवस्स केवइया दविदिया अतीता ?' हे मदन्त ! एकैकस्य खलु विजयवैजयन्तजयन्तापराजितदेवस्य कियन्ति द्रव्येन्द्रियाणि अतीतानि ? 'गोयमा'-हे गौतम ! 'अणंता'-अनन्तानि द्रव्येन्द्रिपाणि विजयादि देवानामतीतानि, 'केवइया बदल्लगा'-कियन्ति बद्धानि-वर्तमानकालिकानि द्रव्येन्द्रियाणि विजयादि देवानां भवन्ति ? 'अट्ट'-अष्टौ द्रव्येन्द्रियाणि विजयादि देवानां बद्धानि भवन्ति 'केवइया पुरेक्खडा ?'-कियन्ति पुरस्कृतानि-भावीनि द्रव्पैन्द्रियाणि भवन्ति ? 'अट्ठ वा, सोलस वा, चउवीसा वा, संखेज्जा वा'-अष्टौ वा, षोडश वा, चतुर्विंशति , संख्येयानि वा अच्चुत तथा अवेयक देवकी वक्तव्यता नैरयिक की द्रव्येन्द्रियों के समान समझना चाहिए । सनत्कुमार आदि देव च्यव करके पृथ्वीकाय आदि में उत्पन्न नहीं होते, किन्तु पंचेन्द्रियों में उत्पन्न होते हैं, अतएव उनका कथन नैरयिकों के समान समझना चाहिए।
गौतमस्वामी-हे भगवन ! एक-एक विजय, वैजयन्त, जयन्त और अपराजित देव की अतीत द्रव्येन्द्रियां कितनी कही हैं ?
भगवान्-हे गौतम ! अनन्त कही हैं।
गौतमस्वामी-हे भगवन ! विजय आदि देवों की बद्ध अर्थातू वर्तमानकालिक द्रव्येन्द्रियां कितनी होती हैं।
भगवान-हे गौतम ! बद्ध द्रव्येन्द्रियां आठ होती हैं।
गौतमस्वामी-हे भगवन् ! पुरस्कृत अर्थात् आगामी काल में होने वाली द्रव्येन्द्रियाँ कितनी होती हैं ? । રૈવેયક દેવની વક્તવ્યતા નરથિકની દ્રવ્યેન્દ્રિયોના સમાન સમજવી જોઈએ. સનસ્કુમારાદિ દેવ ચ્યવન કરીને પૃથ્વીકાય આદિમાં ઉત્પન્ન નથી થતાં કિન્તુ પંચેન્દ્રિમાં ઉત્પન્ન થાય છે. તેથી જ તેમનું કથન નૈરયિકેના સમાન સમજવું જોઈએ.
શ્રી ગૌતમસ્વામી-હે ભગવન! એક એક વિજય, વૈશ્યન્ત, જયન્ત અને અપરાજિત દેવની અતીત દ્રવ્યેન્દ્રિય કેટલી કહી છે?
શ્રી ભગવાન-હે ગૌતમ ! અનન્ત કહી છે.
શ્રી ગૌતમસ્વામી-હે ભગવન ! વિજય આદિ દેવેની બદ્ધ અર્થાત્ વર્તમાન કાલિક દ્રન્દ્રિય કેટલી હોય છે ?
શ્રી ભગવાન-હે ગૌતમ! બદ્ધ દ્રવ્યેન્દ્રિયે આઠ હોય છે.
શ્રી ગૌતમસ્વામી–હે ભગવન્! પુરસ્કૃત અર્થાત અગામી કાળમાં થનારી દ્રવ્યેન્દ્રિ કેટલી હોય છે?
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૩
