________________
प्रज्ञापनास्त्रे प्रज्ञप्तम् ? इति पृच्छा, भगवानाह-'गोयमा!' हे गौतम ! 'अइमुत्तगचंदसंठाणसंठिए' अतिमुक्तक चन्द्रसंस्थानसंस्थितम्-अतिमुक्तकस्य-पुष्प विशेषस्य चन्द्रस्य च संस्थानेनआकारेण संस्थितं व्यवस्थितं घ्राणेन्द्रिय प्रज्ञप्तम्, गौतमः पृच्छति-'जिभिदिए णं पुच्छा' जिवेन्द्रियं खलु किं संस्थितं प्रज्ञप्तम् ? इतिपृच्छा, भगवानाह-'गोयमा !' हे गौतम ! 'खुरप्पसंठाणसंठिए पण्णत्ते' क्षुरप्रसंस्थानसंस्थितम्-क्षुरप्रस्य-क्षुरधारस्य यत् संस्थान तेन संस्थित-व्यवस्थिम्-जिहूवेन्द्रियं प्रज्ञप्तम्, गौतमः पृच्छति-'फासिदिए णं पुच्छा' स्पर्शेन्द्रियं खलु किं संस्थितं प्रज्ञप्तम् ? इति पृच्छा, भगवानाह-'गोयमा' हे गौतम ! 'णाणासंठाणसंठिए पण्णत्ते ?' नानासंस्थानसंस्थितम्-विविधाकारव्यवस्थितं स्पर्शेन्द्रियं प्रज्ञप्तम्, अथ द्वितीयं द्वारम् बाहल्यमिन्द्रियाणां प्ररूपयति-'सोइंदिए णं भंते ! केवइयं बाहल्लेणं पण्णत्ते ?' हे भदन्त ! श्रोत्रेन्द्रियं खलु कियत्परिमाणं बाहल्येन-स्थूलत्वेन प्रज्ञप्तम् ? भगवानाह-'गोयमा !' हे गौतम ! 'अंगुलस्स असंखेज्जइभागे बाहल्लेणं पण्णत्ते २' अगुलस्यासंख्येयभागो बाहल्येन-स्थूलत्वेन श्रोत्रेन्द्रियं प्रज्ञप्तम्, 'एवं जाव फासिदिए' का आकार कहा है। यहां पर चन्द्र का अर्थ है फूल ।
गौतमस्वामी-हे भगवन् ! जिह्नवाइन्द्रिय के विषय में पृच्छा ? अर्थात् रसनेन्द्रिय का कैसा आकार है ?
भगवान्-हे गौतम ! जिहूवा इन्द्रिय खुरपा के आकार की है। गौतमस्वामी-हे भगवन् ! स्पर्शेन्द्रिय विषयक पृच्छा ? भगवान्-हेगौतम ! स्पर्शोन्द्रिय नाना प्रकार के आकार की कही है। अब दूसरे बाहल्य द्वार की प्ररूपणा की जाती है
गौतमस्वामी-हे भगवन् ! श्रोत्रेन्द्रिय बाहल्य अर्थात् स्थूलता की दृष्टि से कितनी कही गई है?
भगवान्-हे गौतम ! श्रोत्रेन्द्रिय का बाहल्य अंगुल के असंख्यातवें भाग का कहा है । इसी प्रकार चक्षुरिन्द्रिय, घ्राणेन्द्रिय, जिह्नवेन्द्रिय और स्पर्शेन्द्रिय का આકાર કહ્યો છે. અહીં ચન્દ્રને અર્થ છે ફૂલ.
શ્રી ગૌતમસ્વામી-હે ભગવન ! જિહા ઇન્દ્રિયના વિષયમાં પૃચ્છા? અર્થાત્ રસનેન્દ્રિયને કે આકાર છે?
શ્રી ભગવાન્ હે ગૌતમ!જિહાઈન્દ્રિય ખુરપા–દવાનું સાધન કેદાળીના આકારની છે. શ્રી ગૌતમસ્વામી–હે ભગવન ! સ્પર્શેન્દ્રિય વિષયક પૃચ્છા? શ્રી ભગવાન-હે ગૌતમ! સ્પર્શેન્દ્રિય નાના પ્રકારના આકારની છે.
હવે બીજા બાહ્ય દ્વારની પ્રરૂપણ કરાય છે શ્રી ગૌતમસ્વામી–હે ભગવન ! શ્રેગેન્દ્રિય બાહય અર્થાત્ સ્થૂલતાની દષ્ટિએ કેટલી
श्री प्रशान। सूत्र : 3
