Page Text
________________
प्रमेयबोधिनी टीका पद १४ सु० २ क्रोधप्रकारविशेषनिरूपणम् विचारणारहितः सन् परवशोभूत्वा क्रोधं कुरुते तदा स क्रोधोऽनाभोगनिर्वर्तितः उच्यते २, उपशान्तस्तावद् अनुदयावस्थः ३, अनुपशान्तस्तु उदयावस्थः क्रोध उच्यते, 'एवं नेरइयाणं जाव वेमाणियाणं' एवम्-उपयुक्त रीत्या नैरयिकाणां यावद्-असुरकुमारादि दश भवनपति पृथिवीकायिकादि पञ्चैकेन्द्रियविकलेन्द्रियपञ्चेन्द्रियतिर्यज्योनिकमनुष्यवानव्यन्तरज्योतिष्कवैमानिकानामपि आभोगनिवर्तितः, अनाभोगनिवर्तितः, उपशान्तः, अनुपशान्तः क्रोधोऽवसेयः, 'एवं माणेण वि, मायाए वि, लोभेण वि चत्तारि दंडगा' एवम्-क्रोधवदेव मानेनापि माययापि लोभेनापि प्रत्येकम् आभोगादि चष्तुष्प्रकारकेण सामान्येन चतुर्विंशति दण्डकक्रमेण च नैरयिकादि पैमानिकान्तेन चत्वारो दण्डकाः भावनीयाः, अथ फलभेदेन कालआभोगनिवर्तित अर्थात् सोच विचार कर उत्पन्न कोध कहलाता है। जब साधारण रूप से विशेष प्रकार के मोहवश गुण-दोष की विचारणा से रहित होकर, पराधीन बना हुआ जीव क्रोध करता है, तब वह क्रोध अनाभोगनिर्वतित कहलाता है । जो क्रोधउदय अवस्था को प्राप्त न हो वह उपशान्त कहलाता है और उदय अवस्था को प्राप्त क्रोध अनुपशान्त कहलाता है।
इसी प्रकार नारकों से लेकर वैमानिकों तक के क्रोध के संबंध में समझना चाहिए, अर्थात् जारकों, असुकुमार आदि दश भवनवासियों, पृथ्वीकायिक
आदि एकेन्द्रियों, विकलेन्द्रियों, पंचेन्द्रिय तिर्यंचों, मनुष्यों, वानव्यन्तरों, ज्योतिष्कों और वैमानिकों का क्रोध भी आभोगनिर्वतित, अनाभोगनिवर्तित, उपशान्त और अनुपशान्त के भेद से चार प्रकार का कह लेना चाहिए ।
क्रोध के ही समान मान, माया और लोभ के भी आभोगनिर्वर्तित आदि चार चार भेद होते हैं और नारकों से लेकर वैमानिकों तक के मान, माया, लोभ के भी येही चार-चार भेद होते हैं। કહેવાય છે. જ્યારે સાધારણ રૂપથી વિશેષ પ્રકારના મહવશ ગુણ દોષની વિચારણાથી રહિત થઈને. પરાધીન બનેલ જીવ ક્રોધ કરે છે. ત્યારે તે ક્રોધ અનાગનિવર્તિત કહેવાય છે. જે ક્રોધ ઉદય અવસ્થાને પ્રાપ્ત ન થાય તે ઉપશાન્ત કહેવાય છે. અને ઉદય અવસ્થાને પ્રાપ્ત ક્રોધ અનુપશાન્ત કહેવાય છે.
એજ પ્રકારે નારકેથી લઈને વૈમાનિકે સુધીના કૈધના સંબન્ધમાં સમજવું જોઈએ. અથત નારકો, અસુરકુમાર આદિ દશ ભવનપતિ, પૃથ્વીકાયિક આદિ એકેન્દ્રિ, વિકલેન્દ્રિયે, પંચેન્દ્રિયતિયચા, મનુષ્ય, વાનવ્યન્તરે, તિકે અને વૈમાનિકના કોઈ પણ આનિવર્તિત, અનાગનિવર્તિત ઉપશાન્ત અને અનુપશાન્ત એ રીતે ચાર પ્રકારના કહેવા જોઈએ.
કૈધની જ જેમ માન, માયા, લેભના પણ આભેગનિવર્તિત આદિ ચાર-ચાર ભેદ થાય છે અને નારકોથી લઈને વૈમાનિકે સુધીના માન, માયા, લેભના પણ આજ ચાર ચાર ભેદ થાય છે,
श्री प्रपनासूत्र : 3
| SR No. | 006348 |
| Book Title | Agam 15 Upang 04 Pragnapana Sutra Part 03 Sthanakvasi |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ghasilal Maharaj |
| Publisher | A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti |
| Publication Year | 1977 |
| Total Pages | 955 |
| Language | Sanskrit, Hindi, Gujarati |
| Classification | Book_Devnagari, Agam, Canon, & agam_pragyapana |
| File Size | 62 MB |