________________
प्रज्ञापनासूत्रे वषोधक्रिया 'लोकसंज्ञा' इति व्यपदिश्यते, शब्दाधर्थगोचरा सामान्यावबोधक्रिया 'ओघसंज्ञा' इत्युच्यते, तथा च ज्ञानोपयोगो लोकसंज्ञा, दर्शनोपयोग ओघसंज्ञा इति फलितम्, एताश्च मुखावबोधार्थ स्फुटतया पश्चन्द्रियविषये प्रतिपादिता। एकेन्द्रियादि विषयेतु एता अव्यक्तरूपा अवसेयाः, गौतमः पृच्छति-'नेरइयाणं भंते ! कासनाओ पण्णत्ताओ?' हे भदन्त ! नैरयिकाणां कतिसंज्ञा प्रज्ञप्ताः ? भगवानाह-'गोयमा !' हे गौतम ! 'दस सभाओ पण्णत्ताओ' नैरयिकाणां दशसंज्ञाः प्रज्ञप्ताः 'तं जहा-आहारसना जाव ओघसम्मा' तद्यथा आहारसंज्ञा, यावत्-भयसंज्ञा, मैथुनसंज्ञा । परिग्रहसंज्ञा क्रोधसंज्ञा, मानसंज्ञा, मायासंज्ञा, लोभसंज्ञा, कोकसंज्ञा, ओघसंज्ञा, गौतमः पृच्छति-'असुरकुमाराणं भंते ! कइ सन्नाओ पण्णत्ताओ' असरकुमाराणां भदन्त ! कति संज्ञाः प्रज्ञप्ताः ? भगवानाह-'गोयमा !' हे गौतम ! 'दस सन्नाओ विशेष को जानने की क्रिया लोकसंज्ञा कहलाती है। वस्तु के सामान्य धर्म को जानने की क्रिया ओघसंज्ञा कहलाती है। फलित यह हुआ कि ज्ञानोपयोग को लोकसंज्ञा और दर्शनोपयोग को ओघसंज्ञा कहते हैं। ___ सरलता से समझने के लिए पंचेन्द्रियों में इन संज्ञाओं का स्पष्ट रूप में प्रतिपादन किया गया है । एकेन्द्रिय आदि जीवों में ये संज्ञाएं अव्यक्त रूप में होती है, ऐसा समझना चाहिए। __ श्रीगौतमस्वामी प्रश्न करते हैं-हे भगवन् ! नारक जीवों में कितनी संज्ञाएं कही जाती है ?
श्रीभगवान उत्तर देते हैं-हे गौतम ! नारकों में दश संज्ञाएं होती है, ये इस प्रकारहै-आहारसंज्ञा यावत् भयसंज्ञा, मैथुनसंज्ञा, परिग्रहसंज्ञा, क्रोधसंज्ञा, मानसंज्ञा, मायासंज्ञा लोभसंज्ञा, लोकसंज्ञा और ओघसंज्ञा ।
श्रीगौतमस्वामी हे भगवन ! असुरकुमारों में कितनी संज्ञाएं कही है ?
श्रीभगवान्-हे गौतम! दश संज्ञाएं कही गई है, वे इस प्रकार है-आहारવિશેષને જાણવાની ક્રિયા ઓઘ સંજ્ઞા કહેવાય છે. ફલિત એ થયું કે જ્ઞાનપગને લેક સંજ્ઞા અને દર્શનપગને એઘ સંજ્ઞા કહે છે.
સરલતાથી સમજવા માટે પંચેન્દ્રિયોમાં આ સંજ્ઞાઓ સ્પષ્ટ રૂપે પ્રતિપાદન કરેલ છે–એકેન્દ્રિય આદિ જીવોમાં આ સંજ્ઞાઓ અવ્યક્ત રૂપમાં થાય છે, એમ સમજવું જોઈએ.
શ્રી ગૌતમસ્વામી ફરીથી પ્રશ્ન કરે છે હે ભગવન્! નારક છવામાં કેટલી સંજ્ઞાઓ મળી આવે છે? - શ્રી ભગવાન ઉત્તર આપે છે – હે ગૌતમ! નારકમાં દશ સંજ્ઞાઓ હોય છે, તે આ પ્રકારે આહાર સંજ્ઞા ચાવત્ ભયસંજ્ઞા, મૈથુનસંજ્ઞા, પરિગ્રહ સંજ્ઞા, ક્રોધ સંજ્ઞા, માન संज्ञा, माया संज्ञा, बाल संज्ञा, at: ससा, मने माय संज्ञा.
શ્રી ગૌતમસ્વામી - હે ભગવન્! અસુર કુમારેમાં કેટલી સંજ્ઞાઓ છે ?
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૩