________________
४१०
प्रज्ञापनासूत्रे च पूर्वोक्तानि षोडशवचनानि यथावस्थितवस्तुप्रतिपादनावस्थायां न काल्पनिकानि भवन्ति अतएव यदैतानि सम्यगुपयुज्य वदति तदा सा भाषा प्रज्ञापनी अक्सेयेत्यर्थः । स०१३।।
भाषाविशेषभेदवक्तव्या मूलम्-कइ णं भंते ! भासजाया पण्णत्ता ? गोयमा ! चत्तारि भासजाया पण्णत्ता, तं जहा-सञ्चमेगं भासज्जायं, वितियं मोसं भासज्जायं, तइयं सच्चामोसं भासज्जायं, चउत्थं असच्चामोसं भासज्जायं, इच्चेइयाई भंते ! चत्तारि भासजायाइं भासमाणे किं आराहते विराहते ? गोयमा! इच्चेइयाई चत्तारि भासज्जायाइं आउत्तं भासमाणे आराहते नो विराहते, तेण परं असंजय अविरय अपडिहय अपञ्चक्खायपावकम्मे सच्चं भासं भासंतो मोसं वा सच्चामोसं वा असञ्चामोसं वा भासं भासमाणे नो आराहए, विराहए, एतेसि णं भंते ! जीवाणं सच्चभासगाणं मोसभासगाणं, सच्चामोसभासगाणं असञ्चामोसभासगाणं अभासगाण य कयरे कयरेहितो अप्पा वा बहुया वा तुल्ला वा विसेसाहिया वा ? गोयमा ! सव्वत्थोवा जीवा सञ्चभासगा, सच्चामोसभासगा असंखेज गुणा, मोसभासगा असंखेजगुणा, असच्चामोसभासगा असंखेजगुणा, अभासगा अगंतगुणा। पण्णवणाए भगवईए भासापदं समत्तं ॥सू०१४॥
छाया-कति खलु भदन्त ! भाषा जातानि प्रज्ञप्तानि ? गौतम ! चखारि भाषा जातानि प्रज्ञतानि, तद्यथा-सत्यमेकं भाषा जातम् द्वितीयं मृषा भाषा जातम् तृतीयं सत्यमृषाभाषा वचन जब वास्तविक वस्तु का प्रतिपादन करते हैं, तब वे मिथ्या नहीं होते। अतएव सम्यक् प्रकार से उपयोग लगाकर जब ये वचन बोले जाते हैं, तब वह भाषा प्रज्ञापनी होती है, ऐसा समझना चाहिए ॥१३॥
भाषा विशेष के भेद शब्दार्थ-(कहिण भंते भासज्जाया पण्णत्ता ?) हे भगवन ! भाषा के कितने ભાષા મૃષા નથી હોતી. એ પ્રકારે ઉપર્યુક્ત સેળ વચન જ્યારે વાસ્તવિક વસ્તુનું પ્રતિપાદન કરે છે, ત્યારે તેઓ મિથ્યા નથી થતા. તેથી જ સમ્યક પ્રકારે ઉપયોગ કરીને જયારે આ વચને બેલાય છે, તે તે ભાષા પ્રજ્ઞાપની થાય છે એમ સમજવું જોઈએ ૧૩ છે
ભાષા વિશેષના ભેદ -(कइ णं भते ! भासज्जाया पण्णत्ता) मायन् ! सापानी हेटमा ४२ ४ा?
श्री प्रशान॥ सूत्र : 3
