________________
४०४
प्रज्ञापनासूत्रे हे गौतम ! 'नो सच्चभासत्ताए निसरई' मृषाभाषकतया गृहीतानि द्रव्याणि नो सत्यभाषकतया निसृजति, अपितु-'मोसमासत्ताए निसरइ' मृषाभाषकतया निसजति, 'णो सच्चामोसभासत्ताए निसरइ' नो सत्यमृषाभाषकतया निसृजति, 'णो असच्चामोसभासत्ताए निसरइ' नो असत्यमृषाभाषकतया निसृजति, ‘एवं सच्चामोसमासत्ताए वि' एवम्-सत्यभाषकतयेव मृषाभाषकतयेव च सत्यमृषाभाषकतयापि गृहीतानि द्रव्याणि नो सत्यभाषकतया निसृजति नो मृषाभाषकतया निसृजति नो असत्यमृषाभाषकतया निसृजति अपितु-सत्यमृषाभाषकतयेव सिसृजति, 'असच्चामोसभासत्ताए वि एवं चेव' असत्यमृषाभाषकतयापि गृहीतानि द्रव्याणि एवञ्चव-पूर्वोक्तरीत्यैव नो सत्यभाषकतया नो वा मृषाभाषकतया नापि सत्यमृषाभाषकतया निसृजति अपितु असत्यमृषाभाषकतयैव निसृजति किन्तु-'णवरं असच्चामोसभासत्ताए विगलिदिया तहेव पुच्छिज्जंति' नवरम्-पूर्वापेक्षया विशेषस्तु असत्यमृषाभाषकतया विकलेन्द्रियाःद्वित्रिचतुरिन्द्रिया स्तथैव-पूर्ववदेव पृच्छयन्ते 'जाए चेव गिण्हइ ताए चेव निसरइ' यानि चैव लता है ? सत्यामृषा भाषा के रूप में निकालता है ? अथवा क्या असत्यामृषा भाषा के रूप में निकालता है ?
भगवान्-हे गौतम ! जीव मृषा भाषा के रूप में गृहीत भाषाद्रव्यों को सत्यभाषा के रूप में नहीं निकालता, बल्कि मृषा भाषा के रूप में ही निकालता है, सत्यामृषा भाषा के रूप में अथवा असत्यामृषा भाषा के रूप में भी नहीं निकालता है।
इसी प्रकार जो द्रव्य सत्यामृषा भाषा के रूप में ग्रहण किए गए हों, उन्हें जीच सत्यामृषा भाषा के रूप में ही त्यागता है, सत्य भाषा, असत्य भाषा, अथवा असत्यामृषा भाषा के रूप में नहीं त्यागता है।
इसी प्रकार जो द्रव्य असत्यामृषा भाषा के रूप में ग्रहण किए जाते हैं, उन्हें जीव असत्याभृषा भाषा के रूप में ही त्यागता है, सत्यभाषा के रूप में नहीं, मृषा भाषा के रूप में नहीं अथवा सत्यामृषा भाषा के रूप में भी नहीं त्यागता है। इसमें विशेष बात यह हैं कि विकलेन्द्रियों के विषय में भी पृच्छा સત્ય મૃષા ભાષાના રૂપમાં ત્યાગે છે? અથવા શું અસત્યા મૃષા ભાષાના રૂપમાં ત્યાગે છે?
શ્રી ભગવાન હે ગૌતમ! જીવ મૃષાભાષાના રૂપમાં ગૃહીત ભાષા દ્રવ્યોને સત્યભાષાના રૂપમાં નથી કાઢતે, પણ મૃષાભાષાના રૂપમાં જ ત્યાગે છે. સત્યામૃષાભાષાના રૂપમાં અથવા અસત્યા મૃષાભાષાના રૂપમાં પણ નથી ત્યાગ.
એ રીતે જે દ્રવ્ય સત્યમૃષા ભાષાના રૂપમાં ગ્રહણ કરેલ હોય તેમને જીવ સત્યા મૃષા ભાષાના રૂપમાં જ ત્યાગે છે, સત્યભાષા, અસત્યભાષા અથવા અસત્યા મૃષાભાષાના રૂપમાં નથી ત્યાગ.
એ જ પ્રકારે જે દ્રવ્ય અસત્યામૃષાના રૂપમાં ગ્રહણ કરાય છે, તેમને જીવ અસત્યા મૃષા ભાષાના રૂપમાં જ ત્યાગે છે, સત્ય ભાષાના રૂપમાં નહીં મૃષાભાષાના રૂપમાં નહીં
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૩