Page Text
________________
प्रमेयबोधिनी टीका पद ११ सू० ६ जीवमाषकनिरूपणम्
३२५
-
अभावका भवन्ति, 'तत्थ णं जे ते संसारसमापनका भवन्ति, ते द्विविधाः प्रज्ञप्ताः, 'तं जहा सेलेसीपविण्णा य असेलेसी पडिवण्णगा य' तद्यथा - शैलेशी प्रतिपन्नकाश्च, अशैलेशी प्रतिपन्नाश्च 'तत्थ णं जे ते सेलेसीपडिवण्णमा ते णं अभासगा' तत्र खलु तदुभयेषां मध्ये ये ते शैलेशीप्रतिपन्नका भवन्ति ते खलु अभाषका भवन्ति, 'तत्थ णं जे ते असेलेसी पडिवन्नगा ते दुवा पण्णत्ता' तत्र खलु तदुभयेषां मध्ये ये ते अशैलेशी प्रतिपन्नकाः सन्ति, ते द्विविधाः प्रज्ञप्ताः, 'तं जहा एगिंदिया य अणेगिंदिया य' तद्यथा - एकेन्द्रियाश्च, अनेकेन्द्रियाश्च, 'तत्थ णं जे ते एगिंदिया ते णं अभासमा' तत्र खलु - तदुभयेषां मध्ये ये ते एकेन्द्रियाः सन्ति ते खलु अभापका भवन्ति, 'तत्थ णं जे ते अणेनिंदिया ते दुविहा पण्णत्ता' तत्र खलु तदुभयेषां मध्ये ये ते अनेकेन्द्रियाः सन्ति ते द्विविधाः प्रज्ञप्ताः 'तं जहा - पज्जत्तगा य अपज्जत्तगा य' तद्यथा- पर्याप्तकाञ्च, अपर्याप्तकाश्च, 'तत्थ णं जे ते अपज्जतगा ते णं अभासगा' तत्र खलुतदुभयेषां मध्ये ये ते अपर्याप्तका भवन्ति ते खलु अभाषका भवन्ति, 'तत्थ णं जे ते पज्जत्तगा ते णं भासमा' तत्र खलु-तदुभयेषां मध्ये ये ते पर्याप्तकाः सन्ति ते खलु भाषका भवन्ति, प्रयोग नहीं करते, क्यों कि वे शरीर, इन्द्रिय आदि से रहित होते हैं । जो जीव संसार समापन्न हैं, वे भी दो प्रकार के होते हैं शैलेशीप्रतिपन्न और अशैलेशी प्रतिपन्न | जो जीव योगों का निरोध करके निश्चल - निस्पन्द आत्मप्रदेशों वाले हो चुके हैं, वे शैलेशीप्रतिपन्न कहलाते हैं । शैलेशीकरण को प्राप्त जीव अभाषक होते हैं । किन्तु जो जीव शैलेशी प्रतिपन्न नहीं हैं, उनके भी दो भेद हैंएकेन्द्रिय अर्थात् पृथ्वीकायिक आदि स्थावर जीव और अनेकेन्द्रिय अर्थात् दो, तीन, चार अथवा पांचों इन्द्रियों वाले । जो जीव एकेन्द्रिय हैं, वे अभाषक हैं । किन्तु जो दीन्द्रियादि अनेकेन्द्रिय हैं, उनके दो भेद हैं- पर्याप्त और अपर्याप्त । इनमें जो अपर्याप्त हैं, वे अभाषक हैं, क्यों कि भाषापर्याप्ति की पूर्णता के विना भाषा का प्रयोग किया नहीं जा सकता । किन्तु उनमें जो पर्याप्तक हैं, સમાપન્ન નથી, તેએ સિદ્ધ છે. સિદ્ધ જીવ અભાષક હેાય છે તે ભાષાના પ્રયાગ નથી કરતા, કેમકે તેઓ શરીર, ઈન્દ્રિય આદિથી રહિત હૈાય છે. જે જીવ સ'સાર સમાપન્ન છે, તે એ પ્રકારના હાય છે—રશૈલીશી પ્રતિપન્ન અને એશૈલેશી પ્રતિપન્ન, જે જીવા ચેગોના નિરોધ કરીને નિશ્ચય-નિસ્પન્દ આત્મપ્રદેશાવાળા થઈ ચૂકયા છે, તેઓ શૈલેશી પ્રતિપન્ન કહેવાય છે. શૈલેશીકરણને પ્રાપ્ત તે જીવ અભાષક હાય છે. કિન્તુ જે જીવ શૈલેશીપ્રતિપન્ન નથી, તેમના પણ એ ભેદ છે–એકેન્દ્રિય અર્થાત્ પૃથ્વીકાયિક આદિ સ્થાવર જીવ અને અનેકેદ્રિય અર્થાત્ બે, ત્રણ, ચાર અથવા પાંચ ઈન્દ્રિયાવાળા. જે જીવ એકેન્દ્રિય છે, તેમના બે ભેદ છે-પર્યાસ અને અપર્યાપ્ત તેમામાં જે અપર્યાપ્ત છે, તેએ અભાષક છે, કેમકે ભાષા પર્યાસિની પૂર્ણતા વિના ભાષાના પ્રયોગ કરી શકાતા નથી. કિન્તુ તેમાં જે પર્યાપ્તક છે, તેઓ ભાષક થાય છે. ઉપસ'હાર કરતા કહે છે- હું
श्री प्रज्ञापना सूत्र : 3
| SR No. | 006348 |
| Book Title | Agam 15 Upang 04 Pragnapana Sutra Part 03 Sthanakvasi |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ghasilal Maharaj |
| Publisher | A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti |
| Publication Year | 1977 |
| Total Pages | 955 |
| Language | Sanskrit, Hindi, Gujarati |
| Classification | Book_Devnagari, Agam, Canon, & agam_pragyapana |
| File Size | 62 MB |