________________
प्रज्ञापनासूत्रे ____टीका-अथ जीवानां भाषकत्वादिकं प्ररूपयितुमाह-'जीवाणं किं भासगा, अभासगा?' गौतमः पृच्छति-हे भदन्त ! जीवाः खलु किं भाषका भवन्ति ? किं वा अभाषका भवन्ति ? भगवानाह, 'गोयमा !' हे गौतम ! 'जीवाः भासगा वि अभासगा वि' जीवाः भाषका अपि केचन भवन्ति, अथ चाभाषका अपि केचन भवन्ति, गौतमः पृच्छति 'से केणढे णं भंते ! एवं वुच्वइ-जीवा भासगा वि अभासगा वि ?' हे भदन्त ! तत्-अथ, केनाथेन कथं तावद एवम्-उक्तरीत्या उच्यते यद् जीवा भाषका अपि भवन्ति, अथ चाभाषका अपि भवन्ति इति ? भगवानाह-'गोयमा!' हे गौतम ! 'जीवा दुविहा पण्णत्ता' जीवाः द्विविधाः प्रज्ञप्ताः, 'तं जहा-संसारसमावण्णगा य असंसारसमावण्णगा य तद्यथा-संसारसमापनकाश्च, असंसारसमापनकाच, 'तत्थ णं जे ते असंसारसमावण्णगा ते णं सिद्धा' तत्र खलु-तदुभयेषां मध्ये ये ते असंसारसमापनका भवन्ति ते खलु सिद्धा व्यपदिश्यन्ते, 'सिद्धा णं अभासगा' सिद्धाः खलु भी हैं (एवं एगिदियवज्जाणं निरंतरं भाणियव्वं) इस प्रकार एकेन्द्रियों को छोडकर निरन्तर कहना चाहिए। _____टोकार्थ-अब यह प्ररूपणा की जाती है कि जीव भाषक अर्थात् भाषा का प्रयोग करने वाले होते हैं अथवा अभाषक होते हैं ?
गौतमस्वामी प्रश्न करते हैं-हे भगवन् ! जीव भाषक हैं अथवा आभाषक होते हैं ?
भगवान् उत्तर देते हैं-हैं गौतम ! कोई-कोई जीव भाषक भी होते हैं, कोई-कोई अभाषक भी होते हैं।
गौतमस्वामी-हे भगवन् ! किस कारण से ऐसा कहा है कि कोई जीव भाषक और कोई अभाषक होते हैं ?
भगवान्-हे गौतम ! जीव दो प्रकार के होते हैं-संसारसमापन्न अर्थात् संसारी और असंसारसमापन्न । उनमें जो असंसारसमापन्न हैं अर्थात संसारसमापन्न नहीं हैं, वे सिद्ध हैं । सिद्ध जीव अभाषक होते हैं-वे भाषा का
माप छ, मलाष४ ५९ छ (एवं एगिदियवज्जाणं निरंतरं भाणियव्वं) से प्रा. मेन्द्रियो સિવાય નિરન્તર કહેવું જોઈએ
ટકાથ-હવે તે પ્રરૂપણ કરાય છે કે જીવ ભાષક અર્થાત્ ભાષાને ઉપયોગ કરનાર હોય છે અથવા અભાષક હોય છે?
ગૌતમસ્વામી પ્રશ્ન કરે છે- હે ભગવન ! જીવ ભાષક હોય છે? કે અભાષક હોય છે?
શ્રી ભગવાન ઉત્તર આપે છે–હે ગૌતમ! કઈ જીવ ભાષક પણ હોય છે, અને કોઈ અભાષક પણ હોય છે.
શ્રી ગૌતમસ્વામી –હે ભગવન શા કારણથી એવું કહ્યું છે કે કેઈ જીવ ભાષક અને કેાઈ અભાષક પણ હોય છે ?
શ્રી ભગવાન્ હે ગૌતમ ! જીવ બે પ્રકારના હોય છે–સંસાર સમાપન અર્થાત સંસારી અને અસંસાર સમાપન તેઓમાં જે અસંસાર સમાપન છે અર્થાત સંસાર
श्री प्रशान॥ सूत्र : 3
