________________
प्रमैयबोधिनी टीका पद ७ सू० १ नैरयिकादीनामुच्छ्वासनिश्वासनिरूपणम् त्रयस्त्रिंशतः पक्षाणां यावत् निःश्वसन्ति बा, सर्वार्थसिद्धदेवाः खलु भदन्त ! कियत्कालस्य यावत् निःश्वसन्ति वा ? गौतम ! अजघन्यानुत्कृष्टेन त्रयस्त्रिंशतः पक्षाणां यावत् निःश्वसन्ति चा, इति प्रज्ञापनायां सप्तमम् उच्छ्वासपदं समाप्तम् ॥सू०१॥
टीका-पूर्व प्राणिनामुपपातविरहादयः प्ररूपिताः, अथ नैरयिकादि भावनोत्पन्नानां प्राणापानपर्याप्त्या पर्याप्तानां यथायोग्यमुच्छ्वासनिश्वासक्रिया विरहाविरहकालपरिमाणं प्ररूपयितुमाह-'नेरइयाणं भंते ! केवइकालस्स आणमंति वा, पाणमंति वा, ऊसतंति वा, नीससंति वा ?' गौतमः पृच्छति-हे भदन्त ! नैरयिका खलु कियत्कालस्य, पञ्चम्यर्थे तृतीयार्थे वा षष्ठी विधानात् कियतः कालात , कियता कालेन वा, आनन्ति वा आपूर्वकात् 'अन् (गोयमा ! जहण्णेणं एक्कतीसाए पक्खाणं, उक्कोसेणं तेत्तीसाए पक्खाणं जाव नीससंति वा) हे गौतम ! जघन्य इकतीस पक्षों में, उत्कृष्ट तेत्तीस पक्षों में यावत् निश्वास लेते हैं (सव्वट्ठसिद्धदेवाणं भंते ! केवइकालस्स जाव नीससंति वा ?) हे भगवन् ! सर्वार्थसिद्धविमान के देव कितने काल में यावत् निश्वास लेते हैं ? (गोयमा ! अजहण्णमणुकोसेणं तेत्तीसाए पक्खाणं जाव नीससंति वा) हे गौतम ! अजघन्य-अनुत्कृष्ट तेतीस पक्षों में यावत् निश्वास लेते हैं (इइ पण्णवणाए सत्तमं ऊसासपयं समत्तं) इस प्रकार प्रज्ञापना में सातवां उच्छवास पद समाप्त ॥सू० १॥
टीकार्थ-पहले प्राणियों के उपपात, विरह आदि की प्ररूपणा की गई अब जों प्राणि नारक आदि पर्याय में उत्पन्न हुए हैं, और प्राणापात्र पर्याप्ति से पर्याप्त हैं, वे कितने काल के बाद उच्छ्वास निश्वास ले ते हैं यह प्ररूपणा की जाती है.
'अन् प्राणने' धातु से आइ. उपसर्ग लगने पर 'आनन्ति' रूप बनता है और 'प्र' उपसर्ग अधिक लगाने पर 'प्राणन्ति रूप सिद्ध होता है। ‘कियत्कायावत् निश्वास से छे ? (गोयमा ! जहण्णेणं एकतीसाए पक्खाण उक्कोसेण तेत्तीसाए पक्खाण जाव नीससंति वा) 3 गौतम ! धन्य त्रीस पक्षोभाट त्रास पक्षोमा યાવત્ નિશ્વાસ લે છે
(सव्वदृसिद्धदेवाणं भंते ! केवइयकालस्स जाव नीससंति वा ?) 8 लगवन् ! साथ सिद्ध विमानना हे पहा मां यावत् निश्वास से छे ? (गोयमा ! अजहण्णमणुकोसेण तेत्तीसाए पक्खाण जाव नीससंति वा) गौतम ! मधन्य मनुष्कृष्ट तेत्रीस पक्षामा यावत् निश्वास से छे (इ इ पण्णवणाए सत्तमं ऊसासपथं समत्तं) से प्रारे प्रज्ञापनामा સાતમું ઉછૂપાસ પદ સમાપ્ત છે
ટીકાથ–પહેલા પ્રાણિયાના ઉપપાત, વિરહ આદિની પ્રરૂપણ કરાઈ છે, હવે જે પ્રાણી નારક આદિ પર્યાયમાં ઉત્પન થયા છે અને પ્રાણાપાન પર્યાપ્તિથી પર્યાપ્ત છે તેઓ કેટલા કાળ પછી ઉચ્છવાસ નિશ્વાસ લે છે, એ પ્રરૂપણ કરાય છે
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૩