________________
२७२
प्रज्ञापनासूत्रे
19
जातिस्मरं वा सामान्यतो विशिष्टमनःपाटवशालिनं वा वर्जयित्वा तदन्यो न जानाति, अवधिज्ञानी संज्ञीतु जानात्येवेत्याशयः गौतमः पृच्छति - 'अह भंते ! उट्टे जाव एलए जाणइअयं मे अतिराउलेत्ति ?' हे भदन्त ! अथ उष्ट्रो यावद् - गौः, खरः, घोटक:- अश्त्रः, अजः, एडक:- मेषः किं जानाति - इदं मे स्वामिकुलं वर्तते ? भगवानाह - 'गोयमा !' हे गौतम ! 'णो इणट्ठे समट्ठे'- नायमर्थः समर्थ: - युक्त्योपपन्नः संभवति, प्रागुक्तयुक्तेः, अथ तर्हि किं न कोsपि जानाति ? इत्यत आह-'णण्णत्थ सण्णिणो' नान्यत्र संज्ञिनः संज्ञिनः - अवधिज्ञानिनः अन्यत्र - तदन्य इत्यर्थः, न जानाति, अवधिज्ञानी संज्ञीतु जानात्येवेति भावः । गौतमः पृच्छति - 'अह भंते ! उट्टे जाव एलए जाणइ अयं मे भट्टिदारए, अयं मे भट्टिदारियत्ति ?" हे भदन्त ! अथ उष्ट्रो यावत् - गौः, खरः, घोटकः, अज:, एडकः किं जानाति -अयं मे भर्तृदारकः, इयं मे भर्तृदारिकाऽस्ति इति ? भगवानाह - 'गोयमा !' हे गौतम! णो इण है, अर्थात् सामान्य ऊंट आदि यह नहीं जानते कि ये मेरे माता-पिता हैं इसका कारण पहले कहे अनुसार जानना चाहिए ।
7
गौतमस्वामी - हे भगवन् ! ऊंट यावत् मेढा क्या यह जानते हैं कि यह मेरे स्वामी का घर है ?
भगवान् गौतम ! यह अर्थ समर्थ नहीं है, अर्थात् ऊंट आदि यह नहीं जानते कि यह मेरे स्वामी का घर है । तो क्या कोई भी ऊंट आदि नहीं जानता इसका उत्तर है -संज्ञी को छोड कर अर्थात् कोई अवधि ज्ञानी, जातिस्मरणज्ञानी या विशिष्ट क्षयोपशम वाला ऊंट ही जान सकता है कि यह मेरे स्वामी का घर है । सब को ऐसा ज्ञान नहीं होता ।
गौतमस्वामी - हे भगवन् ! ऊँट, गौ, गर्दन, घोडा, बकरा और मेढा क्या यह जानता है कि यह मेरे स्वामी का पुत्र है ? यह मेरे स्वामी की पुत्री है ? भगवान् - हे गौतम ! यह अर्थ समर्थ नहीं है, अर्थात् यह बात युक्तिએનુ કારણ પહેલાં
સામાન્ય ઊંટ વિગેરે એ નથી જાણતા કે આ મારા માતા-પિતા છે. કહ્યા પ્રમાણે જાણવું જોઇએ.
શ્રી ગૌતમસ્વામી-હે ભગવન્! ઊંટ યાત્ મેઢા શુ એ જાણે છે, કે અમારા સ્વામીનું ઘર છે ?
શ્રી ભગવાન્-ગૌતમ ! આ અર્થાં સમથ નથી, અર્થાત્ ઊંટ આદિ એ નથી જાણતા કે આ મારા સ્વામીનું ઘર છે. તે શુ કોઇ પણ ઊંટ વિગેરે નથી જાણતું ? એને ઉત્તર છે-સજ્ઞીને છેડીને અર્થાત્ કેાઇ અવધિજ્ઞાની, જાતિસ્મરણુજ્ઞાની અગર વિશિષ્ટ ક્ષયે પશમ વાળા ઊંટ જ જાણી શકે છે કે આ મારા સ્વામીનુ ઘર છે
श्री गौतमस्वामी-डे लगवन् ! अंट, गाय, गर्हल, घोडा, जरा भने भेंढा शुभे જાણે છે કે આ મારા સ્વામીના પુત્ર છે ? આ મારા સ્વામીની પુત્રી છે ?
શ્રી ભગવાન-હે ગૌતમ! આ અ સમ નથી, અર્થાત્ આ વાત યુક્તિ સંગત
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૩
