Page Text
________________
प्रमेयबोधिनी टीका पद ११ सू. २ भाषापदनिरूपणम्
__ २५९ न एषा भाषा मृषा भवति तथाहि-परलोकाबाधनीरूपा आज्ञापनी सा भाषा व्यपदिश्यते या स्वपरानुग्रहबुद्धया विवक्षितार्थकरणसामर्थ्यशालि विनीत स्यादिविनेयजनविषया भवति यथा अमुके ? ब्रह्मणे ? श्रमणे ? शुभ नक्षत्रमद्यवर्तते इति अमुकमङ्गं श्रुतस्कन्धश्च पठेत्यादि सा प्रज्ञापन्येव भवति दोषरहितत्वात् , तदन्या तु स्वपरपीडाजननहेतुत्वान्मषा भवति, इत्यप्रज्ञापनीति भावः, गौतमः पृच्छति- अह भंते ! जातीति इत्थिपण्णवणी जातीति पुमपण्णवणी जातीति णपुंसगपण्णवणी पण्णवणीणं एसा भासा, न एसा भासा मोसा ?'हे भदन्त ! अथ या भाषा जातिरिति-जातिमधिकृत्य स्त्रीप्रज्ञापनी स्त्रियाः स्त्रीरूपस्य प्रतिपादिका भवति यथा स्त्रीस्वभावात् तुच्छ। गौरववाहल्यान्विता चपलेन्द्रिया अधीरा च भवतीति, तथा चोक्तम्-'तुच्छा गौरवबहुला चलिंदिया दुव्वला य धीईए' इत्यादि, __छाया-तुच्छा गौरवबहुला चलेन्द्रिया दुर्बला च धृत्या, इत्यादि, तात्पर्य यह है कि परलोक संबंधी बाधा न पहुंचाने वाली आज्ञापनी भाषा वह कहलाती है जो अपने और पर के अनुग्रह की बुद्धि से, किसी कार्य को करने में समर्थ विनीत स्त्री आदि विनेय जनों के लिए बोली जाती है, जैसे 'हे ब्राह्मणी! साध्वी ! आज शुभ नक्षत्र हैं, तुम अमुक अंग का या अमुक श्रुतस्कन्ध का अध्ययन करो।' ऐसी आज्ञापनी भाषा प्रज्ञापनी है, क्यों कि यह निर्दोष है। जो भाषा आज्ञापनी तो हो मगर पूर्वोक्त से विपरीत, हो, अर्थात् स्व-पर को पीडा उत्पन्न करने का कारण हो, वह भाषा मृषा है-अप्रज्ञापनी है।
गौतमस्वामी पुनः प्रश्न करते हैं-भगवन् ! जो भाषा जाति की अपेक्षा से स्त्रीप्रज्ञापनी हो अर्थात् स्त्री के स्वरूप का प्रतिपादन करने वाली हो, जैसेस्त्री स्वभाव से तुच्छ होती है, उसमें अभियान की बहुलता होती है, उसकी इन्द्रियां चंचल होती हैं और धैर्य से रहित होती है, इत्यादि । कहा भी हैं-स्त्री तुच्छ अहंकार की बहुलता वालो, इन्द्रियों से चपल और धैर्य की दृष्टि ન પહોંચાડનારી આજ્ઞાપની ભાષા તે કહેવાય છે. જે પિતાના અને પારકાના અનુગ્રહની બુદ્ધિથી કઈ કાર્ય કરવામાં સમર્થ વિનીત સ્ત્રી આદિ વિનય જનેને માટે બેલાય છે, જેમકે “હે બ્રાહ્મણ ! સાધ્વી ! આજ શુભ નક્ષત્ર છે. તમે અમુક અંગનું અગર અમુક મૃતકન્યનું અધ્યયન કરે. આજ્ઞાપની ભાષા પ્રજ્ઞાપની જ છે, કેમકે તે નિર્દોષ છે, જે ભાષા આજ્ઞાપની તે છે પણ પૂર્વોક્તથી વિપરીત છે, અર્થાત્ સ્વપરને પીડા ઉત્પન્ન કરવાનું કારણ હોય તે ભાષા મૃષા છે. અપ્રજ્ઞાપની છે.
શ્રી શૈતમસ્વામી પ્રશ્ન કરે છે–હે ભગવદ્ ! જે ભાષા જાતિની અપેક્ષાએ સ્ત્રી પ્રજ્ઞાપની હાય અર્થાત્ સ્ત્રીના સ્વરૂપનું પ્રતિપાદન કરવાવાળી હોય, જેમ, સ્ત્રી સ્વભાવથી તુચ્છ હોય છે, તેમાં અભિમાનની બહુલતા હોય છે. તેની ઇન્દ્રિયે ચંચળ હોય છે. અને धेय पनी हाय छ, विगैरे. [ ५ जे सी तु२७, म नी मसत जी
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૩
| SR No. | 006348 |
| Book Title | Agam 15 Upang 04 Pragnapana Sutra Part 03 Sthanakvasi |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ghasilal Maharaj |
| Publisher | A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti |
| Publication Year | 1977 |
| Total Pages | 955 |
| Language | Sanskrit, Hindi, Gujarati |
| Classification | Book_Devnagari, Agam, Canon, & agam_pragyapana |
| File Size | 62 MB |