Page Text
________________
२५८
प्रज्ञापनासूत्रे भासा मोसा ?' हे भदन्त ! अथ या भाषा जातिरिति-जातिमधिकृत्य स्व्याज्ञापनी-स्त्रिया आज्ञापनी भवति यथा इयं वैश्या शुद्रा वा एवं कुर्यादिति, एवं जातिरिति-जातिमधिकृत्य पुमाज्ञापनी-पुंस आज्ञापनी भवति यथा अमुको ब्राह्मणः क्षत्रियादि वा एवं कुर्यादिति, एवं जातिरिति-जातिमधिकृत्य नपुंसकाज्ञापनी-नपुंसकस्याज्ञापनी भवति एपा भाषा किं प्रज्ञा पनी भवति ? नैषा भपा मृषेति ? अयमभिप्राय:-आज्ञापनी भाषा आज्ञाकरणक्रियाशालिस्त्र्याधभिधायिनी भवति स्त्र्यादिश्चाज्ञाप्यमानस्तथा कुर्यानवेति संशयात् किमियं प्रज्ञापनी भाषा किं वा तदन्या ? इति, भगवानाह-'हंता, गोयमा !' हे गौतम ! हन्त सत्यम् , 'जातीति इस्थि आणमणी, जातीति पुमआणमणी जातीति णपुंसगाणमणी, पण्णवणीणं एसा भासा, ण एसा भासा मोसा' जातिरिति-जातिमधिकृत्य स्च्याज्ञापनी, जातिरिति-जातिमधिकृत्य पुमा. ज्ञापनी, जातिरिति-जातिमधिकृत्य नपुंसकाज्ञापनी भाषा प्रज्ञापनी खलु एषा भाषा भवति, ___ गौतमस्वामी पुनः प्रश्न करते हैं-हे भगवन् ! जो भाषा जाति की अपेक्षा स्त्री-आज्ञापनी होती है, जैसे-यह वैश्या अथवा शुद्धा ऐसा करे ।' जो भाषा जाति की अपेक्षा से पुरुष-आज्ञापनी होती है, जसे-'अमुक ब्राह्मण या क्षत्रिय ऐसा करे।' इसी प्रकार जो भाषा जाति की अपेक्षा से नपुंसक आज्ञापनी होती है, यह भाषा क्या प्रज्ञापनी है ? यह भाषा क्या मृषा नहीं है ? तात्पर्य यह है कि आज्ञापनी भाषा वह कहलाती है जिसके द्वारा किसी स्त्री आदि को कोई आज्ञा दी जाय । मगर जिसे आज्ञा दी जाती है वह उस आज्ञा के अनुसार क्रिया करे ही, यह निश्चित नहीं है । अगर न करे तो वह आज्ञापनी भाषा प्रज्ञापनी कही जाय या मृषा कही जाय ?
उक्त संशय का निवारण करते हुए भगवान् कहते हैं-हां गौतम ! जाति की अपेक्षा से स्त्री-आज्ञापनी जो भाषा है, या पुरुष-आज्ञापनी भाषा है अथवा नपुंसक-आज्ञापनी भाषा है, वह भाषा प्रज्ञापनी है, मृषा नहीं है।
શ્રી ગૌતમસ્વામી પુનઃ પ્રશ્ન કરે છે હે ભગવન! જે ભાષા જાતિની અપેક્ષાએ સ્ત્રી પ્રજ્ઞાપની થાય છે. જેમકે આ વૈશ્યા અથવા શુદ્રા એમ કરે. જે ભાષા જાતિની અપેક્ષાએ પુરૂષ પ્રજ્ઞાપની થાય છે. જેમકે “અમુક બ્રાહ્મણ અગર ક્ષત્રિય આમ કરે એ જ પ્રકારે જે ભાષા જાતિની અપેક્ષાએ નપુંસક-આજ્ઞાપની થાય છે, એ ભાષા શું પ્રજ્ઞાપની છે ? એ ભાષા શું મૃષા નથી ? તાત્પર્ય એ છે કે જેના દ્વારા કે ઈ સ્ત્રી આદિને કઈ આજ્ઞા અપાય. પણ જેને આજ્ઞા અપાય છે તે એ આજ્ઞા અનુસાર કિયા કરે જ એ નિશ્ચય નથી હોતું. પણ ન કરે તે આજ્ઞાપની ભાષા પ્રજ્ઞાપની કહેવાય અગર તે અષા કહેવાય?
ઉક્ત સંશયનું નિવારણ કરી રહેલ ભગવાન કહે છે–હા ગૌતમ ! જાતિની અપેક્ષાએ સ્ત્રી આજ્ઞાપન જે ભાષા છે, અગર પુરૂષ આજ્ઞાપની છે અથવા નપુંસક આજ્ઞાપની ભાષા છે, તે ભાષા પ્રજ્ઞાપની છે, મૃષા નથી. તાત્પર્ય એ છે કે પરલેક સંબન્ધી બાધા
श्री प्र५न। सूत्र: 3
| SR No. | 006348 |
| Book Title | Agam 15 Upang 04 Pragnapana Sutra Part 03 Sthanakvasi |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ghasilal Maharaj |
| Publisher | A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti |
| Publication Year | 1977 |
| Total Pages | 955 |
| Language | Sanskrit, Hindi, Gujarati |
| Classification | Book_Devnagari, Agam, Canon, & agam_pragyapana |
| File Size | 62 MB |