________________
प्रमेयबोधिनी टीका पद ५ सू.१४ द्विप्रदेशिकपुद्गलपर्यायनिरूपणम् ८६१ स्थानपतितो भवति, 'ओगाहणट्टयाए चउट्ठाणवडिए' अवगाहनार्थतयाअवगाहनापेक्षया चतुःस्थानपतितो भवति, 'ठिईए तुल्ले' स्थित्या तुल्यो भवति, उभयेषामपि जघन्यस्थितिकत्वात् 'वण्णाइ उवरिल्ल चउफासेहिय छट्ठाणवडिए' वर्णादिभिः उपरितन चतुःस्पर्शी श्व-शीतोष्णस्निग्धरूक्षस्पर्शपर्यवैः षट्स्थानपतितो भवति, ‘एवं उक्कोसठिइए वि' एवम्-जयन्यस्थितिकासंख्येयप्रदेशिकपुद्गलस्कन्धः प्रतिपत्तव्यः, 'अजहण्णमणुकोसठिइए वि एवं चेव' अजघन्यानुत्कृष्ट स्थितिकोऽपि असंख्येयप्रदेशिक पुद्गलस्कन्धः, एवञ्चैव-जघन्यस्थितिकासंख्येय प्रदेशिकपुद्गलस्कन्धवदेव अवगन्तव्यः, किन्तु-‘णवरं ठिईए चढाणवडिए' नवरम् -पूर्वापेक्षया विशेषस्तु स्थित्या चतु:स्थानपतितो भवति, गौतमः पृच्छति'जहण्णठिइयाणं अणंतपएसियाणं पुच्छा' हे भदन्त ! जघन्यस्थितिकानाम् अनन्तप्रदेशिकानां पुद्गलस्कन्धानां कियन्तः पर्यवाः प्रज्ञप्ताः ? इति पृच्छा, भगवान् आह-'गोयमा ! हे गौतम ! 'अणंता पज्जवा पण्णत्ता' जघन्यस्थितिद्रष्टि से चतुःस्थानपतित होता है, स्थिति की अपेक्षा से तुल्य है क्योंकि दोनों जघन्य अर्थात् एक समय की स्थिति वाले हैं, वर्णादि की अपेक्षा से तथा ऊपर के चार स्पर्शों की अपेक्षा से षट्स्थानपतित होता है। उत्कृष्टस्थितिक असंख्यातप्रदेशी स्कंध भी इसीप्रकार समझलेना चाहिए। मध्यमस्थिति वाले असंख्यातप्रदेशी स्कंध की वक्तव्यता भी ऐसी ही है, किन्तु स्थिति की अपेक्षा वह चतुःस्थानपतित होता है क्योंकि मध्यम स्थिति का जघन्य और उत्कृष्ट स्थिति की तरह एक रूप नहीं होता, उसमें विविधता होती है।
गौतम-हे भगवन् ! जघन्य स्थिति वाले अनन्तप्रदेशी स्कंधों के कितने पर्याय हैं ? થાય છે. પ્રદેશની દષ્ટિએ ચતુઃસ્થાન પતિત થાય છે, અવગાહનાની દૃષ્ટિએ ચતુઃસ્થાન પતિત થાય છે, સ્થિતિની અપેક્ષાએ તુલ્ય છે કેમકે બને જઘન્ય અર્થાત્ એક સમયની સ્થિતિવાળા છે, વર્ણાદિની અપેક્ષાએ તેથી ઉપરના ચાર સ્પર્શોથી ષટસ્થાન પતિત બને છે. ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિક અસંખ્યાત પ્રદેશી સ્ક પણ આ રીતે સમજી લેવું જોઈએ. મધ્યમ સ્થિતિવાળા અસંખ્યાત પ્રદેશ સ્કન્ધની વક્તવ્યતા પણ એવી જ છે, કિન્તુ સ્થિતિની અપેક્ષાએ તે ચતુઃસ્થાન પતિત બને છે, કેમકે મધ્યમ સ્થિતિને જઘન્ય અને ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિની જેમ એક રૂપ નથી થતા, તેમાં વિવિધતા હોય છે.
શ્રી ગૌતમસ્વામી–હે ભગવન્! જઘન્ય સ્થિતિવાળા અનન્ત પ્રદેશી સ્કના કેટલા પર્યાય છે?
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૨
