________________
प्रमेयबोधिनी टीका पद ५ सू.१३ परमाणु पुद्गलपर्यायनिरूपणम् ८०५ भवतस्तदा तुल्यावगाहनौ, यदा तु एको द्विप्रदेशावगाढोऽन्यस्तु एकप्रदेशावगाढो भवति तदा एकप्रदेशावगाढो द्विप्रदेशावगाढापेक्षया प्रदेशहीनो भवति, द्विप्रदेशावगाढस्तु तदपेक्षया प्रदेशाभ्यधिको भवति इत्यभिप्रायेणैवाह 'जइ होणे पएसहीणे, अह अब्भहिए पएसमभहिए' यदा हीनो विवक्षितस्तदा प्रदेशहीनो भवति, अथ यदा अभ्यधिको विवक्षितस्तदा प्रदेशाभ्यधिकोऽवसेयः इत्याशयः, 'ठिईए चउट्ठाणवडिए, स्थित्या-कालमर्यादया चतुस्थानपतितो भवति, तदभिलापस्तु पूर्वोक्तरीत्यैवावसेयः 'वण्णाई हिं उवरिल्लेहिं चउफासेहि य छटाणवडिए' वर्णादिभिः वर्णगन्धरसैः, उपरितनै श्चतुर्मिस्पर्शे श्च षट्स्थानपतितो भवति, तदभिलापोऽपि पूर्वोक्तरीत्यैव बोध्यः, ‘एवं तिपएसेऽवि' एवम्-तथैव-द्वि प्रदेशिकवदेव, स्कंध एक प्रदेश में अवगाढ हो और दूसरा दो प्रदेशों में, तो उनमें अवगाहना की दृष्टि से हीनाधिकता होती है । जो एक प्रदेश में अवगाढ है वह दो प्रदेशों में अवगाढ स्कंध की अपेक्षा एक प्रदेशहीन अवगाहना वाला कहलाता है और जो दो प्रदेशों में अवगाढ है, वह एकप्रदेशावगाढ की अपेक्षा एक प्रदेश अधिक अवगाहना वाला है। विप्रप्रदेशी स्कंधों को अवगाहना में इससे अधिक होनाधिकता का संभव नहीं है। स्थिति की अपेक्षा एक द्विप्रदेशी स्कंध दूसरे द्विप्रदेशी स्कंध से चतुःस्थानपतित होता है । वर्ण आदि की अपेक्षा से तथा पूर्वोक्त चार (शीत, उष्ण, स्निग्ध, रूक्ष) स्पों की अपेक्षा से षट्रस्थानपतित होता है । इन स्थानों का कथन पहले के ही समान समझना चाहिए।
द्विप्रदेशी स्कंध की जैसो वक्तव्यता कही है वैसी ही त्रिप्रदेशी स्कंध की भी समझ लेना चाहिए विशेषता यह है कि अवगाहना की પ્રદેશમાં અવગાઢ છે તે બે પ્રદેશોમાં અવગાઢ સ્કન્ધની અપેક્ષાએ એક પ્રદેશ હીન અવગાહનાવાળે કહેવાય છે અને જે બે પ્રદેશમાં અવગાઢ છે. તે એક પ્રદેશાવગાઢની અપેક્ષાએ એક પ્રદેશ અધિક અવગાહનાવાળા છે. દ્વિપ્રદેશી સ્કની અવગાહનામાં તેનાથી અધિક હીનાધિકતાને સંભવ નથી. સ્થિતિની અપેક્ષાએ એક દ્વિદેશી કન્ય બીજા દ્વિપ્રદેશી કન્વથી ચતુઃસ્થાન પતિત થાય છે. વર્ણ આદિની અપેક્ષાએ તથા પૂર્વોક્ત ચાર (શીત, ઉષ્ણ, સિનગ્ધ રૂક્ષ) સ્પર્શીની અપેક્ષાએ સ્થાન પતિત થાય છે. એ સ્થાનેનું કથન પહેલાની સમાન જ समानध्ये.
દ્વિદેશી કન્યની જેવી વક્તવ્યતા કહી છે તેવીજ વિદેશી સ્કન્યની પણ સમજી લેવી જોઈએ. વિશેષતા એ છે કે અવગાહનાની અપેક્ષાએ તે
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૨
