________________
७२८
प्रज्ञापनासूत्रे
नवरं - पूर्वापेक्षया विशेषस्तु द्वे ज्ञाने -मति श्रुतलक्षणे, द्वे अज्ञाने -मत्यज्ञान श्रुताज्ञानरूपे, द्वे दर्शने च भवतः, उत्कृष्ट स्थितिकस्य पञ्चेन्द्रियतिर्यग्योनिकस्य पल्योपमस्थितिकत्वेन नियमतोऽज्ञानद्वयं भवति यदा तु षण्मासावशेषायुष्को वैमानिकेषु बद्धायुष्को भवति तदा तस्य ज्ञानद्वयं भवति इत्यभिप्रायेणैव 'द्वे ज्ञाने द्वे अज्ञाने' इत्युक्तम्
'अजहणमणुकोस ठिए वि एवं चेव' अजधन्यानुत्कृष्ट स्थितिकोऽपि पञ्चन्द्रियतिर्यग्योनिकः एवञ्चैत्र - पूर्ववदेवावसेयः, किन्तु 'णवरं टिईए चउद्वाणवडिए ' स्थित्या - आयुः कर्मानुभवलक्षण स्थित्यपेक्षया चतुः स्थानपतितो भवति, अजघन्यानुत्कृष्टस्थितिकस्य पञ्चेन्द्रियतिर्यग्योनिकस्य संख्येयवर्षायुष्कस्य असंख्येवर्या पुष्कस्यापि च समयोनत्रिपल्योपमस्थितिकस्य संभवे चतुःस्थानपति तत्वं संभवति, 'तिनि णाणा तिनि दंसणा' त्रीणि ज्ञानानि त्रीणि अज्ञानानि, दों ज्ञान दो अज्ञान ही होते हैं। जो ज्ञान वाले होते हैं वे वैमानिक की आयु बांधते हैं अतः उनमें दो ज्ञान होते हैं इस अभिप्राय से उनमें दो ज्ञान और दो अज्ञान कहे हैं,
9
मध्यम स्थितिवाले पंचेन्द्रिय तिर्यच की वक्तव्यता भी इसी प्रकार समझनी चाहिए मगर विशेष - यह है कि स्थिति की अपेक्षा वह चतुः स्थापतित होता है । मध्यम स्थिति वाला तिर्यच पंचेन्द्रिय संख्यात वर्ष की आयु वाला भी हो सकता है और असंख्यात वर्ष की 'आयु वाला भी होसकता है, क्योंकि एक समय कम तीन पल्योपम की आयु वाला भी मध्यमस्थितिक ही कहलाता है । इस कारण वह चतुःस्थानपतित कहा गया है। उसमें तीन ज्ञान, तीन अज्ञान और तीन दर्शन कहना चाहिए ।
હાય છે જે જ્ઞાનવાળા હાય છે, તેઓ વૈમાનિકની જ આયુ ખાંધે છે. તેથી તેમનામાં મે જ્ઞાન ાય છે. એ અભિપ્રાયથી તેએમાં એ જ્ઞાન અને એ અજ્ઞાન કહ્યાં છે.
મધ્યમ સ્થિતિવાળા પચેન્દ્રિય તિય ચની વક્તવ્યતા પણ એજ પ્રકારે સમજવી જોઇએ પણ વિશેષ એ છે કે સ્થિતિની અપેક્ષાએ તે ચતુઃસ્થાન પતિત અને છે મધ્યમ સ્થિતિવાળા તિય ́ચ પંચેન્દ્રિય સંખ્યાત વĆની આયુષ્યવાળા પણ થઈ શકે છે અને અસખ્યાત વની આયુષ્યવાળા પણ થઈ શકે છે, કેમકે એક સમય એછા ત્રણ પલ્યાપમની આયુવાળા પણ મધ્યમ સ્થિતિક જ કહેવાય છે એ કારણે તે ચતુઃસ્થાન પતિત કહેલા છે, તેમાં ત્રણ જ્ઞાન ત્રણ અજ્ઞાન અને ત્રણ દન કહેવાં જોઈ એ
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર :૨
