________________
प्रमेयबोधिनी टीका पद ५ सू.१० पञ्चन्द्रियतिर्यग्योनिकानां पर्यायाः ७२७ अज्ञानद्वयमेवोक्तम् न तु ज्ञानद्वयम्, जघन्यस्थितिकस्य पञ्चेन्द्रियतिर्यग्योनिकस्य लब्ध्य पर्याप्तकस्यैव संभवेन तन्मध्ये सासादनसम्यग्दृष्टेरुत्पादासंभवात् तत्र ये अपर्याप्तका एव सन्तो म्रियन्ते न पुनः स्वयोग्य पर्याप्तीः सर्वाः प्राप्नुवन्ति ते लब्ध्यपर्याप्तका उच्यन्ते, ये च पुनः करणानि शरीरेन्द्रियाणि न तावन्निवर्तयन्ति अपि तु अवश्यं निवर्तयिष्यन्ति ते करणापर्याप्तका उच्यन्ते, तत्रैव सासादनसम्यक्त्वं संभवति न तु लब्ध्यपर्याप्तकेषु इति भावः। 'उकोसठिइए वि एवं चेव' उत्कृष्ट स्थितिकोऽपि पञ्चेन्द्रियतिर्यग्योनिकः एवञ्चैव-जघन्यस्थितिक पञ्चे. न्द्रियतिर्यग्योनिकवदेव बोध्यः, किन्तु-'णवरं दो नाणा, दो अन्नाणा, दो दंसणा' वाले पंचेन्द्रिय तिर्यच में दो अज्ञान ही कहे गए हैं, उसमें दो ज्ञान नहीं होते, क्योंकि जघन्य स्थिति वाला पंचेन्द्रिय तिर्यच लब्ध्यपर्याप्तक ही होता है और लब्ध्यपर्यायप्तकों में सासादनसम्यग्दृष्टि की उत्पत्ति होती नहीं। जो जीव अपर्याप्त अवस्था में ही मर जाते हैं
और अपने योग्य पर्याप्तियों को पूर्ण नही कर पाते वे लब्ध्यपर्याप्तक कहलाते हैं । जिनकी अपने योग्य पर्याप्तियां पूरी नहीं हुई हैं किन्तु अन्तर्मुहत में ही पूरी होने वाली हों, उन्हे करणापर्याप्तक कहते हैं। सासादन सम्यक्त्व करणापर्याप्तन जीवों में हो सकता है लब्ध्यपर्याप्तकों में नहीं।
उत्कृष्ट स्थिति वाले पंचेन्द्रिय तियेच का कथन जघन्य स्थितिवाले के समान ही समझना चाहिए, मगर विशेष यह है कि उनमें दो ज्ञान, दो अज्ञान और दो दर्शन कहने चाहिए । उत्कृष्ट, स्थिति वाले पंचेन्द्रिय तिर्यच तीन पल्योपम की स्थिति वाले होते हैं अतः उनमें नियम से તેમાં બે જ્ઞાન નથી હોતાં કેમકે જઘન્ય સ્થિતિવાળા પંચેન્દ્રિયતિર્યંચ લધ્યપર્યાયક હોય છે અને લધ્યપર્યાપ્તકમાં સાસાદન સમ્યગ્દષ્ટિની ઉત્પત્તિ થતી નથી. જે જીવ અપર્યાપ્ત અવસ્થામાં જ મરી જાય છે. અને પિતાના
ગ્ય પર્યાપ્તિને પૂર્ણ નથી કરતા તે લધ્યપર્યાપ્તક કહેવાય છે. જેઓની પિતાને ગ્ય પર્યાસિઓ પુરી નથી થઈ પણ અન્તર્મુહૂર્તમાંજ પુરી થનારી હોય તેમને કરણપર્યાપ્ત કહે છે. સાસાદન સમ્યકત્વ કરણપર્યાપક જીવમાં હોઈ શકે છે, લધ્યપર્યાપ્તકમાં નહીં.
ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિવાળા પંચેન્દ્રિય તિયનું કથન જઘન્ય સ્થિતિવાળાના સમાનજ સમજવું જોઈએ. ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિવાળા પંચેન્દ્રિય તિર્યંચ ત્રણ પપમની સ્થિતિવાળા થાય છે, તેથી તેઓમાં નિયમથી બે જ્ઞાન બે અજ્ઞાન જ
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૨
