________________
६७८
प्रज्ञापनासूत्रे
3
विशेषस्तु स्वस्थाने -- यस्मिन् स्वभवे - पृथिवीकायिकभवे प्रथममुत्पादस्तस्मिन्नेव पृथिवीकायिकभवे स्वस्थानव्यवहारो जायते इति एतादृशे स्वस्थाने इत्यर्थः, तथा सति असंख्येय वर्षायुष्कस्यापि संभवेन, असंख्येयभागहीनो वा संख्येयभागहीनो वा संख्येयगुणहीनो वा, असंख्येयगुणहीनो वा भवति, असंख्येयभागाभ्यधिको वा संख्येयभागाभ्यधिको वा संख्येयगुणाभ्यधिको वा असंख्येयगुणाभ्यधिको वा भवति इत्येवं चतुःस्थानपतितो भवति न तु त्रिस्थानपतित एव, गौतमः पृच्छति - ' जहण्णठियाणं पुढविकाइयाणं पुच्छा' हे भदन्त ! जघन्यस्थितिकानां जघन्या स्थितिरायुःकर्मानुभवलक्षणा येषां ते जघन्यस्थितिकास्तेषामित्यर्थः पृथिवीकायिकानां कियन्तः पर्यवाः प्रज्ञप्ता इति पृच्छा, भगवान् उत्तरयति - 'गोयमा !' हे गौतम ! 'अणता पज्जवा पण्णत्ता' जघन्यस्थितिकानां पृथिवी कायिकानामनन्ताः पर्यवाः प्रज्ञप्ताः, गौतमस्तत्र कारणं पृच्छति से केणणं भंते ! एवं बुच्चइ जहण्णठिझ्याणं पुढविकाइयाणं अणंता पज्जवा पण्णत्ता ?' सामान्य रूप से मध्यम अवगाहना होने पर भी वह विविध प्रकार की होती है । जघन्य और उत्कृष्ट अवगाहना की भांति उसका एक ही स्थान नहीं होता वर्ण, गंध, रस और स्पर्श के पर्यायों से, अचक्षुदर्शन के पर्यायों से तथा दो अज्ञान के पर्यायों से पहस्थानपतित होता है । गौतम - हे भगवन् ! जघन्य स्थिति वाले पृथिवीकायिकों के कितने पर्याय कहे गए है ?
भगवन्- हे गौतम! जघन्य स्थितिवाले पृथ्वीकायिकों के अनन्त पर्याय कहे हैं ।
गौतम - हे भगवन् ! किसकारण से ऐसा कहा है कि जघन्य स्थिति અવગાહનાવાળાથી ચતુઃસ્થાન પતિત હીનાધિક બને છે. કેમકે સામાન્ય રૂપથી મધ્યમ અવગાહનાવાળા થવા છતાં પણ તે વિવિધ પ્રકારની બને છે. જઘન્ય અને ઉત્કૃષ્ટ અવગાહનાની જેમ તેનુ એક સ્થાન નથી હોતુ. વં, ગંધ રસ અને સ્પના પર્યાયેાથી, અચક્ષુદનના પર્યાયેાથી તથા બે અજ્ઞાનના પર્યાયથી ષટસ્થાન પતિત થાય છે.
શ્રી ગૌતમસ્વામી-હે ભગવન્ ! જઘન્ય સ્થિતિવાળા પૃથ્વીકાયિકના કેટલા પર્યાય કહેલા છે ?
શ્રી ભગવાન્—હૈ ગૌતમ ! જઘન્ય સ્થિતિવાળા પૃથ્વીકાયિકાના અનન્ત પર્યાય કહેલા છે ?
શ્રી ગૌતમસ્વામી-ભગવન્ ! શા કારણે એવું કહ્યું છે કે જઘન્ય સ્થિતિ વાળા પૃથ્વીકાયિકાના અનન્ત પર્યાય કહ્યા છે ?
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર :૨
