________________
३०२
प्रज्ञापनासूत्रे 'अहोलोयतिरियलोए संखेनगुणा' अपोलोकतियग्लोके तत्प्रतरद्वयवर्तिनो वैमानिकाः संख्येयगुणाः, भगवतां समवसवरणादौ अधोलौकिकग्रामेषु गमनागमनभावेन, प्रकृतप्रतरद्वयाधिष्ठित समवसरणादौ चावस्थानात् बहूनां वैमानिकानां तत्प्रतरद्वयसंस्पर्शनात् संख्येयगुणत्वं बोध्यम् तेभ्योऽपि 'अहोलोए संखेजगुणा' अधोलोके संख्येयगुणाः वैमानिकाः, बहूनां वैमानिकानां भगवत्सम वसरणादौ अधोलौकिकग्रामेषु अवस्थानसद्भावात्, तेभ्योपि 'तिरियलोए संखेजगुणा' तिर्यग्लोके तत्प्रतरसंस्पर्शिनो वैमानिकाः संख्येयगुणाः, बहूनां वैमानिकानां बहुषु समवसरणेषु बहुषु क्रीडास्थानेषु अवस्थानसभावात् तेभ्योऽपि 'उड़्ढलोए असंखेजगुणा' ऊर्ध्वलोके वर्तमाना वैमानिका असंख्येयगुणा भवन्ति, वैमानिकानां तल्लोकस्य स्वस्थानत्वात्, तत्र च स्वभावादेव वैमानिकानां बहुत्वसद्भावात, ____ अथ वैमानिकदेवीविषयकाल्पबहुत्वं प्रतिपादयति-'खेत्ताणुवाएणं' क्षेत्रानुपातेन-क्षेत्रानुसारेण, सव्वत्थोवाओ वेमाणिणीओ देवीओ उड्ढलोयतिरियलोए' भी अधोलोक में संख्यातगुणा अधिक हैं, क्यों कि बहुत-से वैमानिक देव भगवान के समवसरण आदि में अधोलौकिक ग्रामों में रहते हैं। उनकी अपेक्षा तिर्यक्लोक में संख्यातगुणा अधिक हैं, क्यों कि बहुत से वैमानिक बहुत-से समवसरणों में तथा बहुसंख्यक क्रीडास्थानों में अवस्थित होते हैं, उनकी अपेक्षा ऊर्ध्वलोक में असंख्यातगुणा अधिक हैं, क्यों कि ऊर्यलाक वैमानिकदेवों का स्वस्थान है, अतएय वहां उनकी अधिकता होना स्वाभाविक ही है।
वैमानिकदेवियों का अल्प बहुत्व-क्षेत्र के अनुसार सब से कम वैमानिकदेवियां ऊर्ध्वलोक-तिर्थकूलोक में हैं अर्थात् इन दोनों प्रतरों का स्पर्श करनेवाली हैं, उनकी, अपेक्षा त्रैलोक्य में संख्यातगुणी हैं, ગામોમાં તેઓનું ગમનાગમન થાય છે. તેના કરતાં પણ અલેકમાં સંખ્યાત ગણું વધારે છે. કેમકે ઘણાખરા વૈમાનિક દે ભગવાનના સમવસરણ વિગેરેમાં અલેકવતિ ગામમાં રહે છે. તેના કરતાં તિર્થંકલેકમાં સંખ્યાતગણું વધારે છે. કેમકે ઘણા ખરા વૈમાનિક ઘણું સમવસરણોમાં તથા બહુસંખ્યક કીડા સ્થાનમાં અવસ્થિત રહે છે-તેના કરતાં ઉર્થકમાં અસંખ્યાત ગણું વધારે છે. કેમકે-ઉર્થક વિમાનિક દેવેનું સ્વાસ્થાન છે. તેથી જ ત્યાં તેઓનું અધિક પણ હોવું સ્વાભાવિક છે.
વૈમાનિક દેવિયેના અધિકપણાનું કથન ક્ષેત્રના અનુસાર સૌથી ઓછી વૈમાનિક દેવિ ઉર્થક-તિર્થંકલેકમાં છે. અર્થાત્ આ બન્ને પ્રતને સ્પર્શ કરવાવાળી છે. તેના કરતાં રાજ્યમાં સંખ્યાતગણી વધારે છે. તેના કરતાં અલેક–તિર્થંકલેકમાં સંખ્યાતગણી વધારે
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૨
