________________
प्रमेयबोधिनी टीका पद ३ सू.३१ क्षेत्रतः भवनपत्यादि देवानामल्पबहुत्वम् ३०१ प्रतरवर्तिन्यो ज्योतिष्कदेव्यः संख्येयगुणा भवन्ति, प्रागुक्तयुक्तेः, ताभ्योऽपि 'अहोलोयतिरियलोए असंखेज्जगुणा' अधोलोकतिर्यग्लोके-तत्प्रतरद्वयवर्तिन्यो ज्योतिष्कदेव्योऽसंख्येयगुणा भवन्ति, प्रागुक्तयुक्तेः सत्वात् ताभ्योऽपि 'अहोलोए संखेजगुणा' अधोलोके-वर्तमाना ज्योतिष्कदेव्यः संख्येयगुणा भवन्ति प्रागुक्तयुक्तेः, ताभ्योपि 'तिरियलोए असंखेज्जगुणा' तिर्यग्लोके वर्तमाना ज्योतिष्कदेव्योऽसंख्येयगुणा भवन्ति प्रागुक्तयुक्त्या तासां तिर्यग्लोकस्य स्वस्थानत्वेनासंख्येयगुणत्वसंभवात्
अथ वैमानिका नामल्पबहुत्वमाह-'खेत्ताणुवाएण' क्षेत्रानुपातेन प्ररूप्यमाणाः 'सव्वत्थोवा वेमाणिया देवा उडूढलोयतिरियलोए' सर्वस्तोका वैमा. निका देवा ऊर्ध्वलोकतिर्यग्लोके तत्प्रतरद्वयवर्तिनो भवन्ति तत्र कतिपयानामेव वैमानिकदेवानां प्रागुक्तरीत्या संपर्कसंभवेन सर्वस्तोकत्वं भवति, तेभ्यः 'तेलोक्के संखेज्जगुणा' त्रैलोके वर्तमाना वैमानिकाः संख्येयगुणाः, प्रगुक्तयुक्तेः, 'तेभ्योपि तगुणी हैं, उनकी अपेक्षा अधोलोक में संख्यातगुणी हैं, उनकी अपेक्षा भी तिर्यक्लोक में असंख्यातगुणी हैं । इस अल्प बहुत्य का कारण पहले देवों के विषय में कहे अनुसार ही यथायोग्य समझ लेना चाहिए।
वैमानिकदेवों का अल्प बहुत्व-सब से कम वैमानिक देव ऊर्ध्वलोक-तिर्यकलोक नामक पूर्वोक्त दो प्रतरों में हैं, क्यों कि वहां थोडेसे ही वैमानिक देवों ना सम्पर्क संभव है । उनकी अपेक्षा त्रैलोक्य में वर्तमान वैमानिक देव पूर्वोक्त युक्ति के अनुसार संख्यातगुणा अधिक हैं। उनसे भी अधोलोक-तिर्यकूलोक नामक प्रतरों में संख्यातगुणा अधिक हैं, क्यों कि भगवान् के समवसरण आदि में अधोलौकिक ग्रामों में उनका गमनागमन होता है। उनकी अपेक्षा છે. તેના કરતાં અલોકમાં સંખ્યાતગણી છે. તેના કરતાં પણ તિર્થંકલેકમાં અસંખ્યાતગણી છે. આ અલપગપણનું કારણ પહેલાં દેના સંબંધમાં જે પ્રમાણે કહેવામાં આવેલ છે. તે જ પ્રમાણે યથા યેગ્ય રીતે સમજી લેવું.
વૈમાનિક દેવના અપબહુપણાનું કથન સૌથી ઓછા વૈમાનિક દે ઉલક-તિર્થંકલેક નામવાળા પૂર્વોક્ત બે પ્રતરામાં છે. કેમકે–ત્યાં થોડાજ વૈમાનિક દેના સંપર્કને સંભવ છે. તેના કરતાં રોલેક્યમાં રહેવાવાળા વૈમાનિક દેવે પૂર્વોક્ત યુક્તિ અનુસાર સંખ્યાત ગણા વધારે છે. તેનાથી પણ અલેક તિર્થંકલેક નામના પ્રતમાં અસંખ્યાત ગણું વધારે છે. તેનાથી પણ અધલોક તિર્થંકલેક નામના પ્રતરમાં અસં. ખ્યાત ગણા વધારે છે. કેમકે ભગવાનના સમવસરણ વિગેરેમાં અલેકવાળા
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૨
