________________
प्रज्ञापनासूत्रे
thesaune
e
sameer
१०४ ___टीका--अथ कायद्वारमधिकृत्यैव सूक्ष्मयादरादिना मल्पबहुलादिकं प्ररूपयितुमाह-'एएसि णं भंते ! मुहुमाणं' हे भदन्त ! एतेषां खलु सूक्ष्माणां, 'सुहुम पुढविकाइयाणं' सूक्ष्म पृथिवीकायिकानां 'सुहुम आउकाइयाणं' सूक्ष्माप्कायिकायिकानाम् 'मुहुम तेउकाइयाणं' सूक्ष्म तेजस्कायिकानां 'सुहुम बाउकाइयाणं' सूक्ष्म वायुकायिकानां 'सुहुम वणस्सइकाइयाणं' सूक्ष्म वनस्पतिकायिकानां 'सुहुण निओयाण' सूक्ष्म निगोदानां मध्ये 'कयरे कयरेहितो' कतरे कतरेभ्यः 'अप्पा वा, बहुया या, तुल्ला वा, विसेसाहिया वा ?" अल्पा वा, पहुका वा, तुल्या वा, विशेषाधिका वा भवन्ति ? भगवान् उत्तरयति-'गोयमा !' हे गौतम ! 'सव्वत्थोवा' सर्वस्तोका:-सर्वेभ्योऽल्पाः 'सुहुम तेउकाइया' सूक्ष्म तेजाकायिका भवन्ति तेषामसंख्येयलोकाकाशप्रदेशप्रमाणत्वात् तेभ्यः 'मुहुम पुढविकाइया विसेसाहिया' सूक्ष्मपृथिवीकायिका विशेषाधिका भवन्ति तेषां षाधिक हैं (सुहुमा विसेसाहिया) सूक्ष्म जीव विशेषाधिक हैं ।
टोकार्थ-कायद्वार के आधार से ही सूक्ष्म-बादर आदि के अल्पबहुत्व की प्ररूपणा की जाती है
श्री गौतम स्वामी प्रश्न करते हैं-हे भगवन् ! इन सूक्ष्म, सूक्ष्म पृथ्वीकायिक, सूक्ष्म अप्कायिक, सूक्ष्म तेजस्कायिक, सूक्ष्म वायुकायिक, सूक्ष्म वनस्पतिकायिक और सूक्ष्म निगोद के जीवों में से कौन किससे कम हैं, कौन किससे बहुत हैं, कौन किससे तुल्य हैं या कौन किससे विशेषाधिक हैं ?
श्री अगवान् उत्तर देते देते हैं-हे गौतम ! सूक्ष्म तेजस्कायिक जीव इन सब में अल्प हैं, क्योंकि वे असंख्यात लोकाकाशों के प्रदेशों के बराबर हैं। उनकी अपेक्षा सूक्ष्म पृथिवीकायिक विशेषाधिक हैं, विशेषाधि४ छ (सुहमा विसेसाहिया) सूक्ष्म व विशेषाधि४ ॐ ॥ १ ॥
ટીકાથ– કાય દ્વારને આધારથીજ સૂમ બાદર–આદિકના અ૫ બહત્વની પ્રરૂપણ કરાય છે
શ્રી ગૌતમસ્વામી પ્રશ્ન કરે છે–ભગવન આ સૂક્ષ્મ, સૂક્ષ્મ પૃથિવી કાયિક, સૂક્ષ્મ જળકાયિક, સૂક્ષ્મ તેજસકાયિક, સૂક્ષ્મ વાયુકાયિક, સૂમ વન સ્પતિકાયિક, અને સૂક્ષમ નિગદના જીવમાંથી કણકેનાથી ઓછા છે, કેણ કેનાથી ઘણા છે, કે કોનાથી તુલ્ય છે અગર કેણ કોનાથી વિશેષાધિક છે?
શ્રી ભગવત્ ઉત્તર આપે છે–હે ગૌતમ ! સૂમ તેજસ્કાયિક જીવ આ બધામાં અ૮૫ છે, કેમકે તેઓ અસંખ્યાત કાકાશના પ્રદેશની બરાબર છે. તેમની અપેક્ષાએ સૂકમ પૃથ્વીકાયિક વિશેષાધિક છે. કેમકે તેઓ પ્રભૂત અસં.
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૨