________________
प्रबोधिनी टीका पद ६ सू. १६ आयुबन्धनिरूपणम्
११५७
भगवान् आह - 'गोयमा !' हे गौतम ! 'छविहे आउयबंधे पण्णत्ते' नैरयिकाणां षडूविधः आयुष्यवन्धः प्रज्ञप्तः, 'तं जहा' - जातिनामनिहत्ताउए, गतिणामनिहचाउए, ठितिणामनिहत्ताउए, ओगाहणणामनिहत्ताउए, पदेसणामनिहत्ताउए, अणुभावणामनिहत्ताउए' तद्यथा - जातिनामनिधत्तायुष्यम् गतिनामनिधत्तायुष्यम्, स्थितिनामनिधत्तायुष्यम्, अवगाहनानामनिधत्तायुष्यम्, प्रदेशनामनिधत्तायुष्यम्, अनुभावनामनिधत्तायुष्यम्, एतद्रूपो बन्धो बोध्यः, 'एवं जाव वेमाणियाणं' एवम् उपर्युक्त नैरयिकरीत्या, यावत् - असुरकुमारादि भवनपति - पृथिवी कायिकादि पञ्चकेन्द्रिय विकलेन्द्रियपञ्चेन्द्रियतिर्यग्योनिकमनुष्यवानव्यन्तरज्योतिष्कवैमानि - कानां पूर्वोक्त जातिनामनिधत्तायुष्यादिषड्विधः आयुष्यबन्धः प्राप्त इत्यर्थः ।
अथ जातिगत्यादिनामविशिष्टमायुः कतिभिराकर्षैर्वध्नातीति जिज्ञासया गौतम प्रश्न करते हैं- भगवन् ! नारक जीवों का आयुबन्ध कितने प्रकार का कहा गया है ?
भगवान् उत्तर देते हैं- गौतम ! नारकों का आयुबन्ध छह प्रकार का कहा गया है वह इस प्रकार है - जातिनाम निघत्तायु गतिनामनिधत्तायु स्थितिनामनिधतायु अवगाहना नामनिधत्तायु, प्रदेशनामनिधत्तायु और अनुभावनामनिधत्तायु, इसी तरह वैमानिकों तक कह लेना चाहिए अर्थात् असुरकुमार आदि भवनपतियों का पृथ्वीकाय आदि पांच एकेन्द्रियों का तीन विकलेन्द्रियों का पचेन्द्रिय तिर्यचों का, मनुष्यों का, arraयन्तरों का, ज्योतिष्क देवों का और वैमानिकों का आयुबन्ध भी उक्त प्रकार से छह बारह का है ।
अब यह प्ररूपणा की जाती है कि जाति गति आदि से विशिष्ट
કેટલા પ્રકારના કહેલા છે?
શ્રી ભગવાન્ ઉત્તર આપે છે-ડે ગૌતમ ! આયુઅન્ય છ પ્રકારના કહેલા છે તે આ રીતે છેઃ-જાતિ નામનિધત્તાયુ, ગતિનામનિધત્તાયુ. સ્થિતિનામનિધત્તાયું, અવગાહનાનામનિધત્તાયુ, પ્રદેશનામનિધત્તાયુ, અનુભાવનામનિધત્તાયુ. એ રીતે વૈમાનિકા સુધી કહી લેવા જોઇએ. અર્થાત્ અસુરકુમાર આદિ ભવનપતિયેાના પૃથ્વીકાય આદિ પાંચ એકેન્દ્રિયના, ત્રણ વિકલેન્દ્રિયાના, પચેન્દ્રિય તિય ચાના મનુષ્યેાના, વાનવ્યન્તરાના, જ્યાતિષ્ક દેવેના વૈમાનિકાના આયુબન્ધ પણ ઉક્ત પ્રકારથી છ પ્રકારના છે.
હવે તે પ્રરૂપણા કરાય છે કે જાત્તિ ગતિ આદિથી વિશિષ્ટ આયુને જીવ
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર :૨
